Voor de wandeldag van februari heeft Charles opnieuw gekozen voor een rondwandeling in de omgeving van de enclavegemeente Baarle. Het buitengebied ten noorden tussen Baarle en Alphen stond in november al op het programma, maar hiervan ontbreekt in het archief een verslag omdat er geen foto s beschikbaar zijn! Jammer maar helaas. Diezelfde wandelroute is wel op de website beschikbaar, want in januari is Charles hier met SeniorenVereniging Loon op Zand op pad geweest! Op19 februari heeft Charles voor de mannen van L.A.W.V.Via-Via nu ten zuiden van Baarle-Nassau een rondwandeling van 14 kilometer uitgezet in het grensgebied met onze zuiderburen. Er wordt enthousiast gereageerd door Harry, Wil, Lauran, Theo en Leo. Ook Hans zal na zijn fysieke klachten ook weer van de partij zijn.
Maar op de geplande woensdag meldt zich Lauran al vroeg af en Leo laat verstek gaan op het startpunt in Baarle-Nassau op de parkeerplaats aan de St. Jansstraat bij KNP54. Charles heeft zijn mail gemist en op zijn telefoontje wordt niet gereageerd. Op de hoek van de St. Jansstraat bij KNP54 volgen we de route richting KNP64 over de Chaamseweg langs het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde Baarlese militairen in de WOII. We zijn hier op Belgisch grondgebied! Op de eerste kruising bij KNP64 staan we linksaf de voor het verkeer doodlopende Burgemeester Van Gilsestraat in. We passeren een Informatiepaneel van het WOI Verzetspad. De Burgemeester Van Gilsestraat komt uit op de Pastoor de Katerstraat, waar we bij KNP79 naar rechts afslaan. Verderop is in de straatmarkering te zien, dat we terug in Nederland zijn op Loveren, een buurtschap met een driehoekig pleintje bij KNP59.
Meteen aan de rechterzijde op Loveren valt het infopaneel op van de kleine Belgische enclave H7, waar de internationale grens dwars door een huis loopt. Links van de deur staat het Belgische huisnummer 2 en rechts het Nederlandse nummer 19. Dit huis is de voormalige Herberg De Swaen, die kort na 1640 is gebouwd en als Rijksmonument in zowel Nederland als Belgi staat. Deze herberg was een van de halteplaatsen voor passerende rijtuigen. De postkoetsen op de lijn 's-Hertogenbosch-Brussel hadden een vaste halteplaats bij de op Loveren gelegen herberg De Rode Leeuw. Zeer waarschijnlijk heeft Hugo de Groot in een van deze herbergen overnacht in de nacht van 22 maart op 23 maart 1621 toen hij in een boekenkist ontsnapte uit Slot Loevestein en op weg was naar Antwerpen. Drie ndertig jaar later zou ook Christina I van Zweden na haar troonsafstand naar Antwerpen vertrekken en ook zij zou in Loveren overnachten. Mogelijk dat Hugo de Groot haar aangeraden heeft om in Loveren te overnachten.
Aan dit pleintje tegenover de voormalige Herberg De Swaen op Loveren staat een infopaneel van de Dodendraad, de elektrische prikkeldraadversperring tijdens WOI. Op nog een aantal plekken in Baarle-Nassau en Haarle Hertog gaat de route langs panelen met informatie over deze Dodendraad. Dit was een elektrische grensversperring met een hoogspanning van ongeveer 2.000 Volt tussen het door de Duitsers bezette Belgi en het neutrale Nederland tijdens WOI. Deze Dodendraad verliep met een lengte van bijna 450 kilometer van Knokke naar het Drielandenpunt en is geplaatst, omdat de Duitsers er niet in slaagden om hun kilometerslange rijksgrens hermetisch af te sluiten. De elektrische grensversperring bestond uit dennenhouten palen waarop porseleinen isolatoren geplaatst werden om de stroomdraden aan te bevestigen. Meestal waren het vijf of zes draden, op dertig centimeter van elkaar en bevestigd aan de Belgische kant van elke paal. Hoog daarboven waren nog twee draden aangebracht voor de stroomvoorziening uit schakelhuisjes, waarin technische apparatuur was ondergebracht en die tevens dienden als wachtlokaal voor de Duitse grenswachters. Baarle-Hertog, gelegen op Nederlandse bodem, is dan omwille van de enclavesituatie de enige niet-bezette Belgische gemeente achter de Dodendraad. De Belgische overheid en het verzet wisten hiervan handig gebruik te maken. Maar niet voorkomen kon worden dat veel Belgische vluchtelingen of Duitse deserteurs bij hun poging om de dodendraad te omzeilen het moesten bekopen met de dood.
Net voorbij de voormalige Herberg De Swaen op Loveren slaan we meteen linksaf en komen buiten de bebouwing langs de plek waar ooit het Kasteel Bruheze met vier torens en een gracht gelegen was. Van dit kasteel is niks bewaard gebleven. Hooguit zal men in de grond nog wat funderingen kunnen tegenkomen. De plattegrond van een met eikenbomen beplante oprijlaan dat via een brug naar het kasteel loopt, staat duidelijk getekend op een minuutplan van het Kadaster van omstreeks 1832. De oorsprong van Kasteel Bruheze gaat wellicht terug tot 1243 als de Abdis van Thorn hier het Hof van Loven in bezit heeft en dit raakt later door vererving in handen van het geslacht Bruheze. Ene Hendrik van Bruheze is vanaf 1519 Schout van Alphen en Baarle-Nassau en woont als regel op het Hof van Loven , dat later naar hem wordt genoemd. Na een familieruzie, waarbij geen erfpacht betaald wordt, komt Kasteel Bruheze in andere handen en raakt onder de nieuwe bezitters in verval in 16de eeuw. Het is Adriaen Verelst, Schout van Alphen, Baal en Chaam, die rond het midden van de 17de eeuw het vervallen "Slot van Bruheze herbouwt. Als in Baarle de pest (1665-1667) woedt wordt Bruheze tot ziekenhuis voor de pestlijders ingericht. Na 1671 en 1677 wordt het kasteel nog enkele keren verkocht, maar pas in 1741 komt het definitief onder de nog altijd geldende rechten van de Abdissen van Thorn uit. Kasteel Bruheze verandert daarna nog een aantal keren van bezitter en doet ook dienst als marechausseekazerne. Tenslotte vervalt het tot een ru ne. De boerderij met schuur en bijbehorende gronden kwam in 1889 in handen van de landbouwer Jan Timmermans, waarna het van de aardbodem verdwenen is nadat er vele geslachten en generaties gewoond hebben. Met de vondst van de top van een monumentale paal van de inrijpoort bestaat het vermoeden dat het laatste reliek is van wat eens Kasteel Bruheze moet zijn geweest.
Door het open landbouwgebied gaat het in zuidwestelijke richting langs KNP47 de groengele markeringen volgend tot aan Camping De Heimolen . Bij KNP9 langs het hek en even naar rechts langs de bosrand wandelen we richting het buurtschap Hoogeind. Voor de schuren worden we naar links afgeleid en met de bocht naar rechts komen we op een T-splitsing. Rechtsaf gaat de route naar de bebouwing van het buurtschap Hoogeind. Met de bocht naar links bij KNP48 en we lopen rechtdoor, waar het asfalt naar rechts afbuigt, bij KNP90 het onverhard pad (Eikelenbosche Kerkweg) in. Aangekomen op de Dektstraat gaat de route even naar links en na een paar meter meteen naar rechts. We zijn hier in het buurtschap Eikelenbosch. We volgen het asfalt door het gebied van Eikelenbosch en aangrenzende Gorpeind, waar zich begin oktober 1944 een groot aantal Duitse soldaten van de 719 Infanteriedivisie en 346 Infanteriedivisie met tanks en een aantal Nederlandse SS-ers verschanst hebben in de boerderijen, onder andere in de Annahoeve, die als commandopost dient. De Polen van de Eerste Poolse Pantserdivisie met hun infanterie voeren in hun langzame maar gestadige opmars vanuit het zuiden op 2 en 3 oktober 1944 een bloedige strijd met de Duitsers. Op 4 oktober wordt Baarle-Nassau bevrijd, maar stagneert de opmars in noordwestelijke richting. Het zal nog tot 29 oktober 1944 als de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Stanislaw Maczek (1892-1994) Breda inneemt.
Aangekomen op de T-splitsing vinden we bij KNP50 een infobord van de onopvallende Belgische enclave H18 in het open gebied links in het stiltegebied van de beekvallei van het Merkske of Markske. De route loopt vanaf hier door dit afwisselend landschap met bijzondere landschappelijke en biologische waarde en trekt zich niets van de grens aan. Het open landschap ten zuiden van Baarle Nassau wordt grotendeels bepaald door landbouwgebied, waar het gevarieerde en kleinschalige cultuurlandschap van voorheen steeds meer dreigt te verdwijnen en plaats maakt voor grootschaligheid. Doordat de vallei van het Merkske lange tijd in de vergeethoek is blijven staan, heeft de natuur aan beide kanten van de grens lang haar gang kunnen gaan, waardoor zeldzame plantensoorten, maar ook vogels, amfibie n en andere dieren hebben kunnen profiteren van de rust en de natuurlijke rijkdom van het gebied. Nu wordt gestreefd de kleine landschapselementen zoals bomen en houtwallen te behouden.
Bij dit infobord en KNP50 wandelen we naar links en volgen nu ook het met blauw gemarkeerde laarzenpad door het drassige met houtwallen omzoomde natuurgebied De Manke Goren, waar we bij het hekwerk aan onze rechterzijde de onopvallende Belgische enclave H18 vinden. Toch houden we in dit drassige gebied de groengele markering van het wandelroutenetwerk aan. Maar dan gaat het mis en we zien de gemarkeerde route naar links over het hoofd en komen langs de sloot in een moerassig weidegebied, dat is ontstaan door de aanhoudende regenwater overlast in de laatste maanden! Gelukkig heeft het de al een paar dagen gevroren en is de grond bevroren en dit voorkomt natte voeten en manoeuvreren door plas en dras. We moeten improviseren en een begaanbare route zoeken. Dit betekent met kaart en GPS in de hand door het drassige land . We moeten uitwijken naar het natuurgebied De Broskens. Onze weg zoekend door een met bramenstruiken overwoekerd paadje bereiken we de geelgroene markering van het wandelroutenetwerk op de Singelheide, waar we links aanhouden en bij KNP19 uitkomen. Met de kaart in de hand past Charles de route aan en wandelen we door De Broskens naar KNP51 op de T-splitsing. We slaan linksaf op de Zwartvenbaan en passeren met aan de linkerzijde de Belgische Enclave H19. We steken het beekdal van het Merkske over en na de Belgische grens bij KNP34 komen we verderop aan KNP35. De route gaat hier linksaf en we volgen dit zandpad (Ruiterveldpad), dat dicht langs de Belgisch-Nederlandse grens verloopt, met de bocht mee naar rechts. We komen over een vlonderbrug met aan de linkerzijde het beekdal van het Merkske. Aangekomen op de T-splitsing met de brede zandweg vanuit het Belgische Zondereigen gaat de route linksaf en opnieuw over het Merkske passeren we bij KNP33 de Belgisch-Nederlandse grens.
Vanaf KNP33 volgen we de zandweg door het gebied van Staatsbosbeheer. We passeren KNP52, laten KNP41 links liggen en wandelen rechtdoor tot we bij KNP40 aankomen. Bij KNP40 bereiken we het asfalt en de eerste boerderijen van Gorpeind. Hier slaan we rechtsaf en de route voert ons over het Karremans pad door het bomenlaantje naar de Zondereigense Baan. Net voor die Zondereigense Baan nodigt een picknickplek ons uit voor een pauzemoment. Op het asfalt gaat de route even naar rechts en vervolgens scherp naar links het bos in. Deze kaarsrechte, twee kilometer lange zandbaan loopt naar het buurtschap De Tommel dwars door de vroegere Tommelsche Heide. Deze zandweg wordt in de volksmond Elektriekbaan genoemd, omdat de stroom voor Baarle-Hertog tot 1982, opgewekt in de centrale van Beerse, bovengronds langs deze baan werd aangevoerd. In buurtschap De Tommel stond aan het eind van de aanvoerleiding de zogenoemde stroomcabine. Tot eind jaren tachtig was de Gemeente Baarle-Hertog verantwoordelijk voor het leveren van de stroom bij de mensen thuis. De gemeente kocht hoogspanningsstroom aan, in cabines werd die getransformeerd naar 130 Volt, later naar 220 Volt. Het elektriciteitsbedrijf was in die tijd een belangrijke inkomstenbron voor de gemeente. De betonnen elektriciteitspalen zijn pas in deze eeuw weggehaald.
De Elektriekbaan volgend steken we op de kruising het asfalt van de Tommelsche Heide over en bereiken op de volgende kruising van paden bij KNP31, het bosgebied dat grenst aan het buurtschap De Tommel, gelegen aan de zuidkant van de grootste Belgische enclave H1, die het centrum vormt van het dorp Baarle Hertog. Hierin liggen nog een zevental kleine Nederlandse sub-enclaves. door dit buurtschap Tommel komen we aan KNP30 en steken door haar KNP80 op het trac van het voormalige Bels Lijntje. Deze voormalige spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg is In 1866 aangelegd door de Chemins de Fer du Nord de la Belgique en ge xploiteerd door de Belgische maatschappij Grand Central Belge . Stoomtreinen vervoerden steenkool naar de Nederlandse fabrieken, maar ook passagiers. Voor de aanleg van het verbinding zijn 390 percelen van 186 grondeigenaren onteigend. Op het traject worden 27 wachtposten gebouwd en vijf stations: Weelde-Merksplas, Baarle-grens, Baarle-dorp, Alphen en Riel. In 1898 wordt het Nederlandse deel eigendom van de Nederlandse Staatsspoorwegen. Maar al in de beginjaren blijft het rendement onder de verwachtingen. Op hoogtijdagen vervoeren de stoomtreinen tonnen aan goederen en 20.000 reizigers per jaar. Begin jaren dertig liep het aantal reizigers en het goederentransport drastisch terug door de opkomst van het vrachtverkeer en busvervoer. Het reizigersvervoer stopt in 1934 . Na de opheffing van het goederenvervoer in 1973 exploiteert de Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout nog tot 1982 de toeristische Baol Boemel met hun stoomtrein 3737 op het traject tussen Tilburg-West en Baarle-Nassau. Na het faillissement van de stichting in 1984 worden in Belgi de rails in 1986 weggehaald en volgt Nederland een jaar later. Nu is het trac sinds 1990 een toeristisch wandel- en fietspad, waar op diverse plekken Andreaskruizen en zes wachtershuisjes nog herinneren aan dit spoorwegverleden.
Bij KNP80 wandelen we linksaf over Belgisch grondgebied. Op dit traject passeren we enkele van de vijftien thematische infopanelen van de Dodendraadroute, die ons over de WOI informeren en we wandelen nog eens over de markering van de Belgisch-Nederlandse grens. Op het kruispunt met de Pastoor de Katerstraat en de Kerkstraat slaan we rechtsaf de Kerkstraat in en komen met de bocht mee langs het oude Belgische gemeentehuis van Baarle-Hertog bij de St. Remigiuskerk in het bruisend centrum van de Enclavegemeente Baarle. Linksaf op de Molenstraat passeren we bij de St. Remigiuskerk het Oorlogsmonument voor de Poolse militairen en burgers, die omgekomen zijn bij de bevrijding van Baarle in oktober 1944. Hier staat ook op het Kerkplein Grenspaal 214 215, een getrouwe kopie van de offici le grenspalen en hier in 1976 geplaatst ter herinnering aan de offici le vaststelling van de grens tussen Nederland en Belgi . Deze grenspaal staat symbool voor alle internationale kruispunten binnen de Baarle. Op deze grenspaal staan beide nummers vermeld en aan iedere kant is de nationale Leeuw afgebeeld.
Met de bocht mee komen we op de Singel, waar we bij Den Engel, als eerst horecagelegenheid op onze dagwandeling, neerstrijken voor ons eerste kopje koffie met appeltaart. Dit hebben we wel verdiend na alle verrassingen onderweg. Daarna nog rest ons een laatste paar honderd meter terug naar het vertrekpunt. Op de hoek van de St. Annaplein en de Singel komen we langs het infopaneel van de Liberation Route Marker 138, die vertelt over de bevrijding van Baarle-Nassau door de Poolse bevrijders in oktober 1944. Het is de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Stanislaw Maczek met hun infanterie, deel uitmakend van het Eerste Canadese leger, die vanuit Merksplas op 30 september 1944 optrekken richting Brabant. Ze ondervinden zware tegenstand bij het doorstoten via Zondereigen. Het is in deze omgeving dat begin oktober 1944 een groot aantal Duitse soldaten van de 719 Infanteriedivisie en 346 Infanteriedivisie met tanks, een aantal Nederlandse SS-ers en het 2e bataljon van het 6e Fallschirmj ger Regiment onder leiding van Hauptmann Mager zich hebben verschanst in de boerderijen. De Polen moeten in hun langzame maar gestadige opmars over een breed front letterlijk om elke meter vechten. Bij deze gevechtshandelingen sneuvelen op 1 en 2 oktober 1944 een groot aantal Polen. In de vroege ochtend van 3 oktober 1944 overschrijden dan de Poolse troepen bij Baarle Nassau de Belgisch-Nederlandse grens en zijn de eerste Geallieerden in het West-Brabant. Op 4 oktober wordt Baarle-Nassau bevrijd, maar dan stagneert de opmars in noordwestelijke richting en zal het nog tot 29 oktober 1944 duren voordat de Duitse troepen helemaal uit dit gebied verdreven zijn en de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Stanislaw Maczek Breda inneemt.
Met de bocht naar links passeren we de opmerkelijke sculptuur: Baarle in balans'. Naar rechts komen we in de Nieuwstraat. De route gaat hier op het laatste stukje naar het eindpunt langs de R.K. Kerk Onze Lieve Vrouw van Bijstand, gebouwd tussen 1877-1879. Aanleiding is in 1860 een ruzie, die ontstaan is over de salari ring van de pastoor van de in Baarle Hertog gelegen St. Remigiuskerk. De inwoners van Baarle-Nassau stichten daarop een eigen parochie. Deze bakstenen kerk is ontworpen door de uit Ginniken afkomstige architect Petrus.J. Soffers (1820-1910). De kerk wordt uitgevoerd in Neo-Gotische stijl als een driebeukige kruiskerk zonder toren. In 1932 worden koor en transept vervangen door nieuwbouw in Expressionistische stijl naar ontwerp van de architecten Jacques van Groenendael (1864-1932) en Jacques Hurks (1864-1932). In 1944 tijdens de bevrijding van Baarle-Nassau wordt de kerk zwaar beschadigd en in 1957-1958 hersteld naar plannen van Bredase architect W.J. Bunnik, waarbij het bestaande transept en koor behouden blijven en een nieuw driebeukig schip en een toren worden gebouwd in traditionalistische stijl. Dan wandelen we voorbij KNP54 en komen op de parkeerplaats aan de St. Jansstraat waar onze rondwandeling eindigt.
Charles Aerssens
28 februari 2025
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 28-02-2025 door C.P.J. Aerssens