Voor de wandeldag van 27 maart heeft Charles een nieuwe wandelroute uitgezet in de omgeving van Spoordonk waar het riviertje de Beerze beeldbepalend is in het coulisselandschap en het noordelijk deel van Landgoed Baest met de Mariakapel van de Heilige Eik. Dit heiligdom ligt als een rustpunt en bedevaartsoord midden in het gebied van de wandeling. Het wordt een route van 14 kilometer. Voor deze wandeldag melden zich Harrie, Lauran en Wil. Leo is op vakantie in Oostenrijk, Hans laat voor een staaroperatie verstek gaan en de privé omstandigheden van Theo nopen hem om thuis te blijven. Afgesproken wordt elkaar te treffen om 9.15 uur op de parkeerplaats bij de voormalige Sint Bernadettekerk in Spoordonk. Zo gezegd zo gedaan! Charles en Wil halen Lauran op in Tilburg-Noord en rijden binnendoor naar Spoordonk en Harrie komt vanuit Breda over de snelweg A58 via Moergestel naar de afgesproken startplek.
Keurig op tijd en zonder problemen vertrekken we voor de rondwandeling bij KNP28 vanaf de parkeerplaats aan de Spoordonkseweg bij de karakteristieke Sint Bernadettekerk, die het middelpunt van het dorp Spoordonk vormt. Spoordonk is een kerkdorp in de Gemeente Oirschot, gelegen tussen Oirschot en Moergestel. De naam Spoordonk is waarschijnlijk een combinatie van "spork", een bessenstruik, en "donk", waarmee een hoge zandkop in een moerassige omgeving in het dal van de Beerze wordt aangeduid. Maar het kleine dorp kent een roemrijke historie als zetel van de familie van Merode, die Heer van Oirschot zijn. Zij hebben hier het kasteel Huis ten Bergh, een watermolen en een viertal domeinhoeves in bezit gehad. Bij het voormalige Kasteel Ten Bergh, dat aan de Beerze gelegen heeft, is Spoordonk ontstaan. In de 18e eeuw wordt dit kasteel gesloopt. Op de plaats van het voormalige kasteel ligt nu een boerderij. De watermolen en het water van de Beerze waren voor de Heren van Oirschot van zo'n groot strategisch belang, dat ze zich liever in Spoordonk vestigen dan in Oirschot, wat in de late Middeleeuwen meer voor de hand heeft gelegen, omdat deze plaats belangrijker is. De overige bebouwing van Spoordonk is dus rond het kasteel en de molen ontstaan.
De beeldbepalende Sint Bernadettekerk is sinds 2019 aan de eredienst onttrokken en is nu in gebruik als multifunctioneel Dorpshuis ‘t Hart van Spoordonk met sportzaal. Goed 100 jaar geleden willen de bewoners van Spoordonk een eigen parochie stichten, maar pas in 1934 krijgen ze hiervoor toestemming van de bisschop. Als patrones van de kerk kiest men de H. Bernadette. De parochiekerk wordt op 28 september 1936 ingewijd, nadat in augustus 1935 is begonnen met de bouw, naar een ontwerp van architect A.J.M. Rats uit Blerick. Het moet een Romaanse kerk worden, naar het voorbeeld van de kerk in Hout-Blerick, omdat deze stijl het beste bij het landschap past. Aannemer is Gebr. Geelen uit het Limburgse Neer. Op 21 oktober 1944 vallen de granaten op de kerk en de pastorie. Na de bevrijding van Spoordonk op 25 oktober 1944 door de 15th Scottish Infantry Division onder Generaal Colin Muir Barber, bloeit de parochie opnieuw sterk op. In de jaren vijftig wordt de parochiekerk dankzij de grote solidariteit en inspanningen van de bevolking verfraaid met gebrandschilderde ramen, een orgel, nieuwe communiebanken en kerkklokken en fungeert de H. Bernadettekerk als bedevaartsoord voor Bernadette Soubirous (1844-1879). Maar de tijden van het “Rijke Roomsche Leven” zijn ook hier al lang verdwenen en de kerk heeft een nieuwe bestemming gekregen.
We starten onze rondwandeling bij Mariakapel van de voormalige Sint Bernadettekerk, een devotieplek in het Brabantse Kloosterpad, en steken via het voetpad tussen de kerk en de basisschool De Fonkeling door naar de verharding van het Beerseveld. Aangekomen op de splitsing met de Merodelaan blijven we rechtsaf het Beerseveld volgen. Door het open landschap bereiken we in de bocht de drukke A58. Even verderop in de scherpe bocht naar links staan we aan het talud van de weg over de A58. Via een steil paadje klimmen we naar rechts het talud op. We vervolgen onze route naar rechts over het viaduct van de A58. Na enkele tientallen meters wijst de groengele route markering ons naar rechts. We dalen het talud af en volgen het voetpaadje tot we bij de markering van het routenetwerk en de Camino komen aan de smalle asfaltweg (Hakkelaren). We steken recht over en bereiken langs de bosrand KNP36 op het asfaltweggetje (Hakkelaren). We wandelen rechtsaf in de richting van KNP35 en negeren alle kruisingen. Het asfalt gaat over in een onverhard pad, dat ons naar het beekdal van de Beerze leidt. Aangekomen aan de Beerze volgen we bij het hek met draaipoortje (naar een uitkijkpunt over de Beerze) het grasbaantje stroomopwaarts naar KNP35. (KNP35 ligt bij het hangbruggetje aan de overkant van de Beerze!)
Aangekomen bij het hangbruggetje over de Beerze volgen we nog steeds op de oostelijke oever dit laagland riviertje, dat hier in Landgoed Baest en de omgeving van Mariakapel van de Heilige Eik weer is terug gebracht in zijn natuurlijke en oorspronkelijke kronkelende waterloop. De Beerze begint strikt genomen in het Landgoed Baest, waar de Groote Beerze en de Kleine Beerze samenvloeien, maar ontspringt als Aa of Goorloop in het Riebos bij Lommel. Vanaf Landgoed Baest stroomt de beek onder de A58 door langs Spoordonk en de Kampina naar Lennisheuvel, waar de Beerze Smalwater gaat heten om dan in de buurt van Boxtel te splitsen in een oostelijke tak die uitmondt in de Dommel en een westelijke tak die uitmondt in de Esschestroom, die bij Halder ook in de Dommel uitkomt. Was nog niet zolang geleden de Beerze een rechte, tussen kades ingeklemde bak water, daar is nu duidelijk verandering in gekomen. Waterschap De Dommel en Natuurmonumenten hebben de Beerze over het hele traject zijn oorspronkelijk aanzien teruggeven. Meerdere beekherstelprojecten zijn uitgevoerd en hebben ervoor gezorgd dat het beekdal van de Beerze weer stroomt als van ouds.
We blijven het pad volgen en worden langs een zijtak van de Beerze afgeleid door het bosgebied. Tussen de bomen door en over enkele bruggetjes komen we aan een Antoniuskapelletje. "St. Antoniusbrood voor de armen", leest je achter het offerblok. De route gaat langs een kunstmatige rots met een Piëta (1911) van de beeldhouwer Jan Custers (1876-1942) en geïnspireerd op die van Michel Angelo in de St. Pieter te Rome. Dan komen we aan de Kapel van Onze Lieve Vrouw van de Heilige Eik. Volgens een legende zou aan het begin van de 15e eeuw op de oever van de Beerze een Mariabeeldje gevonden zijn, dat hier op die plek in het bos in een eik geplaatst wordt. Bewoners van Middelbeers nemen het beeld mee en plaatsen het in hun Mariakerk, maar de volgende ochtend is het beeld weer op de oorspronkelijke plaats. In 1463 wordt in Middelbeers de Onze Lieve Vrouwebroederschap opgericht, die jaarlijks een bedevaart organiseert naar de Heilige Eik wordt gereden. Er wordt ter plaatse een houten kapelletje neergezet, dat echter aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog verwoest is. Het Mariabeeld wordt in veiligheid gebracht, eerst in de St. Pieterskerk van Oirschot en later in 's-Hertogenbosch. Maar de mensen blijven deze plek bezoeken. Er wordt een bakstenen gebouwtje opgetrokken dat echter te klein is voor een altaar en ook de grote toeloop niet aan kan. Het is kanunnik Johannes Daems van Nuenen, die na zijn wonderbaarlijke genezing, geld schenkt waarvan in 1606 een grotere kapel wordt gebouwd, die in 1649 op last van de Staten Generaal wordt afgebroken en waarbij ook de eik wordt omgehakt. In 1854 wordt de huidige kapel gebouwd op de fundamenten van de oude. De 15e eeuwse arcade met vier zuiltjes, die afkomstig van de Oirschotse St. Petruskerk. In de kapel bevindt zich een barok altaar. Het beeldje in de kapel is een kopie van het echte beeld dat zich als Troosteres der Bedroefden in de Sint Petruskerk in Oirschot bevindt. De kapel is tevens gedachteniskapel voor de gevallenen tijdens WOII, waarvoor in 1983 enkele glas-in-loodramen zijn aangebracht van de Eindhovense kunstenaar Jacques Slegers (1936-2000).
Achter de Mariakapel van de Heilige Eik langs komen we aan KNP 34 op de Hakkelaren, die we recht oversteken en dan het pad langs de parkeerplaats volgen door het gebied dat als Het Groenewoud op de topokaart vermeld staat. We volgen het bomenlaantje, steken het asfalt van Groenewoud over en wandelen rechtuit tot we op de Proosbroekweg uitkomen. De groengele routemarkering wijst ons de route rechtsaf over de Proosbroekweg. We negeren de Reijzings aan de linkerzijde en komen verderop aan Café De Nachtegaal. Bij deze uitspanning wandelen we linksaf en volgen de route tegen de klok in rond visvijver ’t Lisje van HSV De Oirschotse Sportvissers. In 1988 is deze visvijver met een oppervlakte van 4 hectare in gebruik genomen en in 2002 uitgebreid met een tweede vijver D’n Overloop, die met water uit het aangrenzende Wilhelminakanaal een gunstig effect heeft op het natuurlijk voedselaanbod voor de vissen. We komen op dit rondje voorbij KNP32 aan een van de schuilhutten aan het viswater. Voor ons de ideale pauzepek voor de lunch. Weer op weg gaan we na de bocht linksaf langs buffervijver D’n Overloop tot we bij KNP33 op de kruising van de Proosbroekweg staan. Linksaf wandelen we over Groenewoud tot in de bocht naar de ophaalbrug over het Wilhelminakanaal. Hier nemen we naar rechts het pad dat ons langs de sloot opnieuw naar de Proosbroekweg leidt. Linksaf komen we opnieuw aan KNP34. Linksaf richting KNP12 wandelend staan we direct bij de Mariakapel van de Heilige Eik. Linksaf gaat de route over het bruggetje langs de Beerze naar het Wilhelminakanaal. Hier gaat bij KNP12 de waterloop met een duiker onder het kanaal door naar het zuidelijk deel van Landgoed Baest.
Linksaf op de kanaaloever bereiken we na de duiker opnieuw KNP12. Rechtsaf volgen we na de afsluitboom het bospad langs de Beerze stroomafwaarts. We negeren het bruggetje over de Beerze en zien dat de Beerze even verderop breed door het beekdal stroomt. Voorbij de volgende oversteekmogelijkheid bereiken we KNP35 bij het hangbruggetje, dat we eerder gepasseerd zijn op de andere oever van de Beerze. Het bankje nodigt uit om even een rustmoment te nemen. Van KNP35 gaat de route door het drassige weiland in de richting van KNP18. Na de oversteek van een klein slootje komen we in het bosgebied aan KNP18. We slaan rechtsaf het brede bospad in, dat bij het verlaten van het bos overgaat in verharding. Hier zien we aan de wegrand een ‘Scheipoal’, een grenspaal, die de historische grens Oirschot na de splitsing Oirschot-Best 1819 aangeeft en herinnert aan roerige tijden als er felle rivaliteit bestaat tussen Oirschot en de Beerzen. Er zijn voortdurend grensgeschillen over een gebied, waarop zowel Oirschot als de Beerzen aanspraak maakt en die niet zelden worden uitgevochten met bot geweld. Vijandschap heeft vaak te maken met grensconflicten in een economie, die voor negentig procent draait op agrarische productie waar grond en water belangrijke twistpunten zijn. Daar komt bij dat het landschap nog niet is onderverdeeld in overzichtelijke percelen. Het grootste deel bestaat uit ‘gemeynt’ oftewel gemeenschappelijk beheerde gronden waar boeren hun schapen laten grazen en turf steken. In zo’n woest heidegebied is het lastig om een grens te markeren.
Bij deze ‘Scheipaal’ gaat het onverharde pad over in het asfalt van de Kattenberg. We wandelen door het buurtschap Kattenberg en steken via het viaduct de A58 over. Langs KNP7 bereiken we de Spoordonkseweg en slaan rechtsaf. Als we het stroompje van de Kattenbergse Loop zijn overgestoken komen we aan KNP52. We wandelen hier rechtsaf het bomenlaantje in, dat ons door het moerasbos in het beekdal van de Beerze naar de A58 zal leiden. Na de passage van enkele hekken slaan we voor de A58 af naar links en bereiken KNP53 bij het bruggetje over de Beerze, die hier met een duiker onder de A58 stroomt. Op het laatste traject na het bruggetje verloopt het grasbaantje op een dijkje in de richting van KNP27. We passeren de brug over de Beerze naar de rentmeesterswoning van voormalig kasteel Huis Ten Bergh.
Dit verdwenen kasteel Huis Ten Bergh kent een roemrijke historie als zetel van de Familie van Merode, die Heer van Oirschot zijn geweest. Bij dit Kasteel Ten Bergh, dat aan de Beerze gelegen heeft, is Spoordonk ontstaan. Over de ontstaansgeschiedenis van Huis Ten Bergh is weinig bekend. De naam Bergh duidt er op, dat het van oudsher een door water omgeven hoger gelegen stenen huis moet zijn geweest. De Heren van Oirschot hebben tot 1672 op Huis Ten Bergh gewoond. In dat jaar wordt de Heerlijkheid Oirschot publiekelijk verkocht en Huis Ten Bergh komt daarna in verschillende handen tot het leeg komt te staan in 1755. In 1772 wordt het bij een openbare verkoop gekocht door Carel H .J. Sweerts de Landas, Drossaard van Oirschot op voorwaarde, dat de koper het huis binnen anderhalf jaar af moet breken, als de bewoners zijn verhuisd. Huis Ten Bergh wordt gesloopt en op de plaats van het voormalige kasteel ligt nu een boerderij in de rentmeesterswoning.
Vanaf dit bruggetje is het nog enkele tientallen meters naar KNP27 aan de brug over de Beerze op de doorgaande Spoordonkseweg. Deze brug is vernoemd naar Lieutenant Kolonel Ian Mackenzie (1914-2000), Commandant van het 6th Battalion Royal Scots Fusiliers, die hier op 25 oktober 1944 als infanterie onderdeel van de 15th Scottish Division onder bevel van Generaal Majoor Colin Muir Barber tijdens Operation Pheasant oprukt richting Moergestel en Oisterwijk. Aan de overzijde van de weg zien we de aan de Beerze gelegen Spoordonkse Watermolen. Hij is de meest westelijke watermolen van Nederland en de enige nog bestaande watermolen op de Beerze. Het verschil in waterpeil voor en na de Spoordonkse Watermolen bedraagt 2 meter. Dit komt omdat in de “sporker donk” de Beerze zich versmalt waardoor het water voldoende druk opbouwt om een waterrad voort te stuwen. Van oorsprong is de Spoordonkse Watermolen een dubbele onderslag watermolen. De watermolen wordt beschreven vanaf 1320, maar waarschijnlijk staat deze er al veel langer. In het plakkaat van keizer Karel V van 10 april 1545 wordt de molen genoemd in het kader van de waterbeheersing en behoort dan toe aan de Heren van Boxtel. Tussen 1649 en 1772 is de molen afgesplitst van het eigendom van het Kasteel Huis Ten Bergh. In 1844 wordt de watermolen verpacht aan de familie Van Esch, die deze nog steeds in bezit heeft. In 1868 zijn de houten molengebouwen door de nu nog bestaande stenen exemplaren vervangen. Ze heeft dienst gedaan als oliemolen en als korenmolen. In het midden van het gebouw bevindt zich de ruimte met de raderen. Het linkerdeel is de oliemolen, het rechterdeel de korenmolen. Tegenwoordig wordt de voormalige oliemolen bewoond door de eigenaar, die het gebouw heeft gerestaureerd en de korenmolen heeft hersteld zodat er weer op waterkracht graan gemalen kan worden. Op de molen bevindt zich een reclame voor het verdwenen merk Wyers Oude Jenever.
Vanaf KNP27 houden we de richting naar KNP28 aan over de Spoordonkse weg. Het is nog een klein stukje tot we op het vertrekpunt van onze rondwandeling zijn op de parkeerplaats bij de voormalige Sint Bernadettekerk. Voor een gezellige nazit besluiten we op de terugweg in Moergestel neer te strijken ‘Bij Wout’ om onder het genot van een kopje koffie met appeltaart de wandelroute nog een de revue te laten passeren. De volgende afspraak is 24 april en over de te wandelen route wordt nog nagedacht!
Charles Aerssens
30 maart 2024
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-03-2024 door C.P.J. Aerssens