Terwijl de landen rondom de Middellandse Zee gebukt gaan onder een verzengende hittegolf, zijn de vooruitzichten voor ons om op 23 augustus weer op pad te gaan voor een nieuwe Vincent van Gogh Route een stuk beter! We hebben al een aantal dagen aangenaam zomerweer met af en toe een stevige onweersbui en wij kunnen rekenen op een aangename wandeldag. Jammer dat we alleen met Harry, Wil en Charles op stap zullen gaan. Lauran is druk bezig met de voorbereiding van zijn vakantie naar Ierland. Leo geeft geen reactie en Hans meldt zich op het laatste moment af, omdat de schilder zich heeft aangekondigd op 23 augustus. Charles heeft in de reeks Vincent van Gogh routes de rondwandeling in het zuidelijk buitengebied van Etten-Leur in de planning. Opnieuw wordt gebruik gemaakt van een route in de voetsporen van Vincent van Gogh van VisitBrabant, die op enkele plekken is aangepast.
Afgesproken wordt dat we elkaar om 9.15 uur zullen treffen bij Baroniepoort De Menmoerhoeve aan de Zundertseweg in het buitengebied van Etten-Leur. Voor Harry is dit vanuit Breda een kort ritje en voor Wil en Charles duurt het vanuit Loon op Zand wat langer! Maar bijna gelijktijdig arriveren we bij Baroniepoort De Menmoerhoeve, waar bij KNP31 op de toegangspaal een plaquette met QR-code naar de legende Stalkerskes op de Pannenhoef verwijst! We parkeren op de parkeerplaats bij De Menmoerhoeve. De naam is afkomstig van het gebied, dat van origine sinds de 15de eeuw een veen en moerassig gebied is. Dit gebied Menmoer bestaat uit 2 woorden: men en moer. Zo staat moer voor moeras en men betekent pad. Kort gezegd Pad door het moeras . Dit pad loopt langs de boerderij of hoeve en zo is de naam Menmoerhoeve ontstaan! Het infopaneel van het wandelroutenetwerk geeft aan dat we hier op het vertrekpunt van onze Vincent van Gogh route staan. Het is even goed opletten hoe de groengele routemarkering hier rechts naast het infopaneel van start gaat en tussen de schuren van de recreatieboerderij en camping loopt. Dan komen door de vlindertuin en langs de groentetuin en de fruitboomgaard tot aan het klaphekje.
Hier gaat de route even naar links door het klaphekje en dan verderop rechtsaf over een grasbaantje door open gebied langs een vennetje. Opnieuw door een klaphekje staan we op de Menmoerheidedreef bij KNP30. We wandelen naar links langs de bosrand met het aan linkerzijde het lager gelegen gebied Menmoer. Aan het einde van dit zandpad komen we op het asfalt in een klein midden in het bos gelegen buurtschapje Wildert met enkele huizen. Wildert wordt al sinds 1611 vermeld en betekent 'onbebouwde grond, met ruigte begroeid land'. De wandeling gaat hier naar rechts langs een soort boswachtershuisje, waar een gedenkplaat aangeeft dat Anna Maria Christiana hier in 1878 enige ontginningen heeft gedaan. We komen opnieuw in open gebied, dat op de topokaart vermeld wordt als de Wildert. Het grasbaantje buigt af naar links en komt naar rechts uit bij KNP6 op het asfalt van de Wildert. We volgen de verharding in de richting van KNP88. Als we verderop het stroompje de Blikloop zijn overgestoken, gaat de route in de bocht rechtdoor langs de afsluitboom en betreden we het Natuurgebied De Pannenhoef van Staatsbosbeheer. Het pad verloopt langs het aan de rechterzijde gelegen Schaapsven en komt dan na een paar honderd meter aan een opmerkelijk natuurkunstobject, vanwaar je zicht hebt op het Wildertven.
Dit kunstobject Werelddragers van kunstenaar Martin Wijngaards uit Etten-Leur heeft een hoogte van ongeveer 7,5 meter en bestaat uit vijf boomstammen, die de vijf continenten voorstellen. Tussen de boomstammen zit een houten bol geklemd. Het object is in overleg met het Brabants Landschap hier in De Pannenhoef neergezet. Martin Wijngaards wil met het werk extra aandacht geven aan de rust, de schoonheid en de stilte in het gebied en de weidsheid van het landschap'. Aan de andere zijde van het pad staat een stevige bank, die aan de ene zijde uitkijkt op het kunstobject en aan de andere kant uitzicht biedt richting Lokkerberg en het gebied met de Turfvaart. Een infopaneel vertelt over de rijke geschiedenis van het turfsteken in dit gebied en hoe de turfdelvers hier in primitieve heideplaggen keten gewoond hebben op de verhoging van de Lokkerberg.
We volgen het pad en komen bij KNP99, waar we rechtdoor met een paar bochten aan het bruggetje over de Turfvaart staan. Als we het bruggetje zijn overgestoken, gaat onze route rechtsaf en we bereiken na enkele tientallen meters aan de rechterkant een steiger met bankje met uitzicht over de brede waterplas van de Bijloop. Deze plek houdt de herinnering levend aan de voormalige boswachter Jan Hop, een natuurliefhebber in hart en nieren die jarenlang de natuureducatie voor de leerlingen van het Munnikenheide College in Etten-Leur verzorgd heeft en in 2017 met pensioen is gegaan. De route gaat vanaf hier rechtsaf. We steken de Turfvaart en het ven van de Bak over via de knuppelbrug. We volgen het bospad en wandelen langs KNP97 tot we bij KNP95 op de brede zandweg met vrij liggend fietspad uitkomen. We zijn hier in het hart van Landgoed De Pannenhoef.
Landgoed De Pannenhoef is circa 650 hectare groot. Eeuwenlang bestond het gebied uit heide en vennen. In het begin van de 15e eeuw werd het veen afgegraven dat zich in de laagste delen had gevormd. Nadat het veen tot op de zandige bodem was afgegraven werd het gebied weer enkele eeuwen aan zijn lot overgelaten. Vanaf 1800 werden de onafzienbare heidevelden geleidelijk ontgonnen tot cultuurland en dennenbos. Van 1900 tot 1940 werd er nog sneller ontgonnen in het kader van de werkverschaffing. Het gebied werd ontwaterd door het verdiepen en verbreden van de Bijloop. Brabants Landschap kocht het gebied in 1970 als er nog maar 100 ha woeste grond is overgebleven. Door een langjarige natuurherstelproject is De Pannenhoef tot een aantrekkelijk bos- en heidegebied gemaakt met maar liefst 11 vennen. Zo zijn ook zeldzame planten, zoals heidekartelblad en moerashertshoorn teruggekomen. Door het gebied stromen de Turfvaart en de Bijloop, die op sommige plaatsen nagenoeg naast elkaar liggen. De Turfvaart is speciaal gegraven om de turf af te voeren naar Breda.
Bij KNP95 wandelen we rechtsaf en na 250 meter opnieuw rechtsaf bij de groengele markering. Het bospad volgen we met de bocht naar links tot we bij KNP94 op de kruising met de brede zandweg komen. Hier gaat de route linksaf en verlaten we de groengele markering van het wandelroutenetwerk. We kiezen voor het bospad dat aan de rechterkant parallel verloop aan het brede zandpad met fietspad (Oosteindseweg). Op de T-splitsing aangekomen volgen we rechtsaf het fietspad voorbij aan De Hoef, de schuur en opslag van Brabants Landschap, en komen langs het bakhuisje, dat jarenlang dienst heeft gedaan als beheerderswoning voor de bosbaas Jan Adriaensen met zijn gezin. We zijn hier op de plek waar in 1840 het landgoed De Pannenhoef is ontstaan met de bouw van een schapenboerderij. Het bijzondere aan deze schaapskooi was het in die tijd met pannen gedekte dak, die de naam Pannenhoef kreeg!. De schaapskooi brandt in 1932 af en is verdwenen. Dan staan we bij de Zwarte Schuur uit 1916 met een film- en expositieruimte over de cultuurhistorie en de flora en fauna van De Pannenhoef.
De route gaat langs de picknicktafel voorbij aan de infozuil van de Van Gogh Route naar KNP71. Door het bomenlaantje wandelen we in de richting van KNP91. Na een paar honderd meter slaan we linksaf en volgen de groengele markering. Rechtdoor geeft de afsluitboom aan dat het vennengebied van De Lokker niet toegankelijk is! Het veenmoeras de Lokker wordt voor het eerst vermeld in de "Beschrijvingh van Rijsbergen van Johan Gommers uit 1909. De naam De Lokker komt van lokke , zowel de streeknaam voor veenpluis als de aanduiding voor een taaie laag in het veen, gevormd door fossiel veenplus. De Lokker is omstreeks 1930 een wijd en zijd bekend recreatiegebied. De mensen komen naar dit grote en ondiepe ven om er s winters te schaatsen. Maar in de zomer kun je er bootje varen en is het de enige plek in West-Brabant waar je gemengd kunt zwemmen, ver buiten het zicht van de bewoonde wereld, om na afloop op het terras nog een drankje te nuttigen. Dit alles is de toenmalige pastoor van Sprundel een doorn in het oog. Als een ware Don Camillo ziet hij het bosven als een poel des verderfs en krijgt het hoogstpersoonlijk voor elkaar dat in 1938 de Bijloop door dit reusachtig ven heen gegraven wordt, waardoor het leegloopt. Als Brabants Landschap in 1970 het gebied in bezit krijgt, blijft het beheer van het terrein tot 1991 blijft gericht op ontwateren ten gerieve van de landbouw. Inmiddels heeft Brabants Landschap sluisjes geplaatst in de Bijloop en hebben de oude vennen in het gebied van De Lokker weer iets van hun oude luister teruggekregen.
We volgen het pad naar links tot we bij KNP96 komen. Hier gaat de route linksaf richting KNP70 naar het ven De Flesch. Het oorspronkelijke ven is in 1920 is gedempt, maar met het natuurherstelproject in 1995 is door zand en veen af te graven tot op de oorspronkelijke venbodem het ven hersteld. De oorspronkelijke vegetatie is terug gekeerd met plantensoorten zoals moerashertshooi, drijvende waterweegbree, waterpostelein, duizendknoopfonteinkruid en naaldwaterbies. Verder bevinden zich er onder meer heikikkers, groene en bruine kikkers, kleine watersalamanders en alpenwatersalamanders. Naar links leidt een paadje naar de vogelkijkhut, van waaruit we zicht hebben op de waterplas van De Flesch.
Vanuit de vogelkijkhut houden we de route naar rechts aan en passeren een voetgangers doorsteek tot we op een zandweg met vrij liggend fietspad uitkomen. De groengele markering verwijst naar links tot we bij KNP70 staan. Rechtuit hebben we zicht op het Villa Arendsberg. Het Landgoed Arendsberg is rond 1460 in bezit geweest van Willem van de Marck, erfzoon van de Heren van Arenberg. In de loop der eeuwen komt het landgoed steeds in verschillende handen. Eind negentiende eeuw wordt de Bredase bankier Van de Meer eigenaar, maar moet door financi le nood zijn bezit in 1891 doorverkopen aan Leidse meelfabrikant De Koster. Hij besteedt het beheer en bebossing uit aan de Heidemaatschappij. Twee generaties later gaat het landgoed door huwelijk over in handen van de familie De Mooy, houthandelaren. De familie De Mooy doet in 1923 het landgoed van de hand aan Willem K lling, stichter van de Gazelle Rijwielfabriek in Dieren, die het landgoed op zijn beurt verder uitbreidt. Als vakantiewoning laat Willem K lling in 1925 op deze plek Villa Arendsberg bouwen onder architectuur van de Heidemaatschappij. In 1970 neemt Brabants Landschap het landgoed over.
Voor het toegangshek naar Villa Arendsberg bij KNP70 wandelen we rechtsaf. De route gaat verder langs de bosrand en even verderop bij de bermpaal naar links. We volgen de groengele markering over het bospad tot we aan het einde op de T-splitsing met de brede zandweg met fietspad uitkomen. De route gaat naar rechts tot we op de kruising met de Pannenhoefsebaan staan. Hier staat aan de linkerkant KNP72. Linksaf vervolgen we het zandpad achter de afsluitboom. langs het open terrein met de bocht mee en door het bos komen we bij KNP80. Rechtsaf volgen we het pad langs de bosrand en het weidegebied tot we KNP48 bereiken aan de verharding van de Pannenhoef. We steken rechtdoor over in de richting van KNP8 en negeren naar rechts het bomenlaantje naar parkeerplaats De Bak. Bij KNP8 steken we de Turfvaart over en komen vervolgens aan KNP46, waar we bij het bruggetje de Bijloop oversteken en het paadje naar rechts op de oever van de Bijloop volgen.
De route naar verloopt tegen de klok in rond het heidegebied tot we na KNP87 linksaf aan het Padvindersven komen aan onze rechterzijde. Hier zien we een opmerkelijke poosplek: een hardstenen zitelement, een kunstwerk van Pien Storm van Leeuwen. Hier is een briefcitaat van Vincent van Gogh in gebeiteld: Zie, er zijn sommige oogenblikken in het leven dat alles, ook binnen in ons, vrede en stemming is en het gansche leven ons voorkom als een weg door de hei te zijn, maar dat is niet altijd zoo. Op onze Van Gogh Route is dit het de tweede plek, die naar Vincent ven Gogh verwijst. Het zitelement biedt uitzicht op het Padvindersven, dat in 1989 uitgebaggerd en bekalkt is. Er huist sinds 1996 weer een heikikkerpopulatie en er groeit oeverkruid en witte waterranonkel. Je vindt er ronde en kleine zonnedauw, heidekartelblad en klokjesgentiaan. We volgen het zandpad met de bocht naar links langs de bosrand en hebben naar het westen zicht op open terrein. Op de oever van de Blikloop, een beekje dat ontspringt ten zuiden van Sprundel en hier uitmondt in de Bijloop, bereiken we opnieuw het bruggetje, steken over en wandelen bij KNP46 opnieuw naar KNP8.
Na de oversteek van de Turfvaart bij KNP8 slaan we linksaf en wandelen op de oever van de Turfvaart tot we na de sluitboom op de Ettensebaan uitkomen. Hier gaat de route linksaf over de Turfvaart en meteen bij KNP18 rechtsaf. Door het klaphekje betreden langs de smalle waterloop van de Turfvaart het natuurgebied Rondgors, dat hier het stroomgebied van de Bijloop en de Turfvaart vormt. Het bestaat uit half natuurlijk grasland dat onbemest blijft en extensief begraasd wordt door Herefords runderen. Op verschillende plaatsen zijn poelen gegraven en op andere plekken is de vroeger bemeste toplaag afgegraven. Het gebied is een Ecologische Verbindingszone (EVZ), die de Pannenhoef met de verderop gelegen Vloeiweide verbindt. We wandelen over het grasbaantje tot we aan KNP62 komen en slaan hier linksaf door een hek en. Na het bruggetje over de Bijloop en ga je dan over de Bijloop links af bij KNP19. Der route loopt nu langs de Bijloop stroomopwaarts tot aan KNP17, waar we naar rechts worden afgeleid. De zandweg langs de bosschage en het buitengebied Vervul is slecht begaanbaar tot aan KNP44. Hier wandelen we rechtdoor tot we bij KNP16 uitkomen.
Bij KNP16 betreden we aan de linkerzijde een klein particulier natuurgebiedje dat voor wandelaars is open gesteld. Langs het hekje en achter het bosje wandelen we rechtsaf over het smalle grasbaantje tegen de klok in langs een tweetal in het bosgebied gelegen vennetjes tot we langs het prikkeldraad van het Voedselbos s Heeren Vruchten weer bij KNP16 uitkomen. De groengele markering leidt ons nu met een bocht naar rechts langs het prikkeldraad rond dit voedselbos naar natuurgebied Schuitvaart. De groengele markering volgend steken we het asfalt van het Schuitvaartjaagpad over tot we bij KNP32 staan. De gemarkeerde route gaat naar links en het bospad kronkelt met enkele bochten naar rechts en links door het bosgebiedje tot we in open terrein uitkomen op een klinkerweg. De route gaat naar rechts en links tot we op de Zundertseweg staan, recht tegenover het startpunt bij KNP31 bij Baroniepoort De Menmoerhoeve.
Als afsluiting van onze vierde Van Gogh Route in Brabant strijken we voor een gezellige nazit neer op het zonnige terras van Baroniepoort De Menmoerhoeve. Onder het genot van een verfrissend drankje praten we van over deze afwisselende en verrassende rondwandeling in de voetsporen van Vincent van Gogh in het zuidelijk buitengebied van Etten-Leur met zijn prachtige natuur. We hebben genoten van een route door het boerenland van Menmoer en Wildert, het bosgebied van Landgoed Pannenhoef met de waterloopjes van Bijloop en Turfvaart en Blikloop en het heidegebied rondom het schilderachtige Padvindersven! Jammer dat slechts op twee plekken de herinnering aan Vincent van Gogh in het landschap zichtbaar is.
Charles Aerssens
30 augustus 2023
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-08-2023 door C.P.J. Aerssens