Voor de laatste wandeldag van 2022 is het de wens van de trouwe wandelvrienden om op woensdag 14 december een wandelroute rondom de Moerputten in het gebied tussen Vlijmen en ’s Hertogenbosch uit te zetten. Daarbij is het ook de vraag om de pauze bij Fort Isabella in Vught te plannen. Charles gaat hiermee aan de slag en plant op de topografische kaart een afwisselende rondwandeling met behulp van de GPS door verschillende natuurgebieden in de ommelanden van ’s Hertogenbosch en Vught. Voor die verrassende wandelroute melden zich Harry, Hans en Wil. Theo heeft een andere agenda op deze dag en Lauran moet zich op het laatste moment afmelden met verkoudheidsklachten en laat de wandeldag aan zich voorbij gaan met de wens het nieuwe jaar weer mee op pad te gaan!
Er wordt afgesproken elkaar te treffen op 14 december om 9.15 uur op de parkeerplaats van Staatsbosbeheer aan de Deutersestraat in ’s Hertogenbosch. Zonder filevorming onderweg zijn Harry en de mannen uit Loon op Zand keurig op tijd op de afspraak. Het is nog rustig op de parkeerplaats. De winterse koude omstandigheden hebben hier zeker debet aan. Het is enkele graden onder nul, maar het is helder en het winters zonnetje doet al een poging om het ons wat aangenamer te maken. Een muts en handschoenen kunnen we nog goed gebruiken! We laten de auto’s hier achter en het infopaneel geeft aan, dat we n het Natuurreservaat De Moerputten komen. Rechtuit en even verder op een Y-splitsing rechts aanhouden en de trappen op. We staan dan op het talud van het voormalige traject van de Langstraatspoorlijn van Lage Zwaluwe naar ’s Hertogenbosch.
Deze Langstraatspoorlijn krijgt in de volksmond al snel de naam Halve Zolenlijn en verwijst daarmee naar de schoenenindustrie en is bovendien ironisch bedoeld voor de inwoners van deze streek. De Langstraatspoorlijn is aangelegd tussen 1881 en 1890 en is volledig gefinancierd met de opbrengsten uit Indië. Na WOII krijgt de spoorlijn grote concurrentie van het vrachtverkeer en het busvervoer. De Nederlandse Spoorwegen besluiten op 1 augustus 1950 het personenvervoer te staken. Het goederenvervoer blijft nog bestaan, maar op 28 mei 1972 wordt het tracé van ’s Hertogenbosch naar Raamsdonk gesloten en ontmanteld. Nu ligt op het talud van het oude tracé tussen 's-Hertogenbosch en Vlijmen een wandelpad.
Bovenop het talud wandelen we linksaf over de voormalige spoordijk. Na 300 meter negeren we het eerste stenen trappenpad links naar beneden. Daarna nemen we het volgende pad linksaf naar beneden over houten trappen. We volgen hier het vlonderpad dat kronkelend door het moerasgebied loopt. Aan het eind van dit vlonderpad wandelen we rechtsaf, een onverhard paadje langs de bosrand. We gaan twee keer een houten bruggetje over en vervolgen we een graspad rechtdoor, nu door meer open terrein. Meebuigen naar links over een houten planken bruggetje en direct daarna meebuigen naar rechts. Dan lopen we over een breder zandpad langs eiken aan je rechterhand. Verderop gaat het pad omhoog en lopen we over een laag dijkje. We passeren een uitzichtplatform over het drassige gebied. Bij de wegwijzer buigt het pad naar rechts, vervolgen we de route over het lage dijkje met de bocht naar links. Aan het eind van het dijkje gaat onze route naar rechts en via stenen trappen omhoog komen we op de oude spoordijk.
We volgen de spoorbaan van het Halve Zolenlijntje rechtsaf en bereiken na goed 600 meter de Moerputtenbrug. Het ontmantelde spoor loopt hier door het natte laagveengebied van de Moerputten. De 600 meter lange spoorbrug is nog steeds een prachtig voorbeeld van industrieel erfgoed uit de 19e eeuw. Het enorme, statige gevaarte bestaat uit een geklonken, ijzeren constructie die rust op 35 gemetselde pijlers. Aan de pijlers is te zien dat er bij de oorspronkelijk bouw ruimte is geweest voor een dubbel spoortracé. Maar dit is nooit gerealiseerd. Na restauratie heeft de spoorbrug in 2006 zijn oorspronkelijke uitstraling teruggekregen.
Op deze koude winterdag met een laagstaand zonnetje biedt de wandelroute over de Moerputtenbrug mogelijkheden te over voor een fotogeniek moment! We nemen er de tijd voor. Eenmaal over de Moerputtenbrug vervolgen we de wandelroute over het talud van de spoorbaan. We negeren de eerst mogelijkheid aan de rechterzijde om via de houten trap het moeras gebied in te wandelen, Deze route hebben we immers al gewandeld om via de spoorbrug terug te komen op dit punt! We lopen door en kiezen verderop de afslag rechtsaf over het stenen trappenpad, die ons opnieuw over een vlonderpad door een ander deel van het moerasgebied voert. We komen aan het einde van dit pad, rechts aanhoudend, opnieuw bij de parkeerplaats waar we de wandeling gestart zijn.
Aan de Deutersestraat steken we schuin naar links over naar de T-splitsing met de Honderdmorgensedijk. Hier bij KNP75 volgen we meteen naar links het voetpaadje tussen de bosrand en het prikkeldraad met weids uitzicht over de Honderd Morgen Polder, die gelegen is tussen ’s Hertogenbosch en Vught. Dit gebied was van ouds in gebruik voor landbouwdoeleinden en dankt zijn naam aan de oppervlaktemaat ‘morgen’, dat verwijst naar de hoeveelheid akkerland dat in een morgen kon worden omgeploegd. Het gebied is in het kader van natuurcompensatie door het afgraven van de teelaarde ontwikkeld tot natuurgebied, dat in november 2008 is overgedragen aan Natuurmonumenten. Het aanbrengen van maaisel uit de nabijgelegen moerasgebied De Moerputten heeft voor een snelle ontwikkeling van de vegetatie gezorgd. Waar eerst eentonige graslanden lagen, zijn kleurrijkere graslanden ontstaan met een grote variatie aan planten. Daarnaast doet het natuurgebied ook dienst als waterbergingsgebied, als het water van de Dommel onvoldoende kan worden afgevoerd.
Waar het paadje naar links buigt, gaat de route door een klaphekje de trappen op. Weer door een klaphekje komen we op een half verhard laantje op de oude spoordijk van het Halve Zolenlijntje. Rechtsaf wandelen we verder en passeren aan de linkerzijde het onder aan het talud gelegen complex van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Bij het stalen hek aangekomen, gaat de route door het draaihekje en we houden hier naar rechts het asfalt van Maysteeg aan. Het asfalt gaat over in een klinkerweg. Naar links hebben we over de kleine polder De May zicht op de skyline van ’s Hertogenbosch. We negeren de Gementweg aan de rechterkant en in de bocht naar rechts aangekomen nemen we schuin links voor de trap, die ons naar het fietspad leidt bij KNP88 langs het Drongelskanaal. Dit afwateringskanaal tussen ’s Hertogenbosch en Drongelen van ruim 19 kilometer is tussen 1907 en 1911 gegraven om wateroverlast te voorkomen in de lage gebieden van het Bossche Broek en in de polders ten westen van de stad. Nu heeft het Drongelens Kanaal praktisch geen afwateringsfunctie meer. Het water wordt grotendeels gebruikt voor irrigatie. Langs het kanaal heeft zich een zeer rijke vegetatie ontwikkeld. We volgen naar rechts de verharding op de oever van het afwateringskanaal tot we bij KNP4 aan de Kampwegbrug komen. We steken de brug over en slaan op de kruising bij KNP3 linksaf de Reutsedijk in.
In de bocht naar links slaan we rechtsaf en komen op het terrein van Fort Isabella. Het is een van de vele verdedigingswerken die ’s Hertogenbosch moest beschermen aan het einde van de 16e eeuw. ’s Hertogenbosch staat dan regelmatig bloot aan dreigende aanvallen door Staatse troepen. In 1603 is er in het gehucht Het Reut, waar de stadsgalg staat, al een schans opgeworpen. In 1617 laat het stadsbestuur er een fort bouwen. Het wordt vernoemd naar Aartshertogin Isabella Clara Eugenia (1566-1633), Hertogin van Brabant en dochter van de Spaanse Koning Philips II. In het voormalige fort staat nog de toegangspoort uit 1618, waar bovenop in 1703 een poortgebouw is geplaatst. In de 18e eeuw heeft Menno van Coehoorn Fort Isabella onder handen genomen. De flanken van de bastions kregen verdubbelde aarden wallen met lage voorwal en hoge hoofdwal met plaats voor tweemaal zoveel geschut. Het geheel staat bekend als ’De Puist’. Het fort maakte later deel uit van de stelling om de stad en huisvest later een kazerne.
Deze Isabellakazerne (1917-1993), vernoemd naar de hierboven genoemde Isabella van Spanje, is gelegen op het terrein van het voormalige Fort Isabella. De kazerne is in 1917 gebouwd als onderkomen voor het 17e Regiment Infanterie en in 1922 ingericht voor het Regiment Wielrijders. Tijdens WOII is hier de SS en de Landweer (NSB) gevestigd. Na WOII is er een opleidingscentrum voor onderofficieren van de infanterie en later het opleidingscentrum voor soldaten van de Infanterie Beveiligings Compagnie. Vanaf 1993 worden op het terrein vluchtelingen opgevangen, onder meer uit Joegoslavië. Daarna heeft het COA er een asielzoekerscentrum gevestigd en het deportatiecentrum voor uitgeprocedeerde vluchtelingen. Sinds 2013 biedt het complex onderdak aan bedrijven en studenten en vanaf 2019 wordt het hele terrein met de bestaande gebouwen herontwikkeld. Er worden woningen voor 55-plussers, appartementencomplexen, bedrijfsgebouwen en horeca gerealiseerd met behoud van de oorspronkelijke kazerne-architectuur, die de uitstraling van een buitenstad heeft net buiten Den Bosch en Vught.
Wij maken gebruik van de horeca en strijken neer in de voormalige kantinehal van de kazerne die officieel nog als De Reduit geopend moet worden. We genieten van de lunch en gaan daarna weer op pad. We verlaten het terrein van Fort Isabella en pikken in de bocht de route op van het Hertogenpad, dat hier na oversteken van de Reutsedijk, door het bosje met de vervallen verdedigingswal met lunetten van Fort Isabella richting het Drongelens Kanaal gaat. We volgen de grasbaan langs het afwateringskanaal naar links onder de Kampwegbrug door tot we bij een bermpaal van het wandelroutenetwerk komen, die ons naar links afleidt. Bij KNP6 gaat de route rechtsaf over de Kampdijk en we wandelen het pad helemaal uit tot we aan de omwatering van een lunet staan. De route gaat hier naar links rond deze lunet tot we bij KNP16 uitkomen. Hier steken we naar links door tot we aan Nationaal Monument Kamp Vught komen. Links is nog even zicht op de toegang van de EBI Vught, de speciale penitentiaire inrichting met het hoogste niveau beveiliging.
Dit complex van Nationaal Monument Kamp Vught is een historisch beladen plek waar de herinnering levend wordt gehouden aan de geschiedenis van het enige SS-concentratiekamp buiten Nazi-Duitsland. Het kamp is in 1943 gebouwd en moest als 'modelkamp' dienen en is qua opzet, uitvoering en grootte te vergelijken met concentratiekamp Dachau. De wachttorens langs het met dubbele prikkeldraad omheinde kamp werden de klok rond met merendeel Nederlandse SS'ers bemand. In totaal zijn er ruim 31.000 mensen in het kamp gedetineerd, waaronder 12.000 Joden. In het kamp zelf zijn zeker 735 mensen om het leven gekomen. Tussen eind juli en begin september 1944 was er een lange serie van executies van verzetsstrijders in Kamp Vught, vanwege de nadering van de geallieerde troepen. Minstens vierhonderdvijftig mensen kwamen hierbij om het leven. De fusillades vonden plaats op de nabij gelegen fusilladeplaats Vught. Er staat nu een gedenkteken met de namen van de 329 mannen die hier werden doodgeschoten.
We wandelen langs het complex van Nationaal Monument Kamp Vught en de nog bestaande prikkeldraad omheining met wachttorens. Aan het einde beklimmen we de dijk langs het afwateringskanaal, waar we bij KNP15 de brug oversteken. Over de brug bij KNP47 nemen we de tijd om op het bankje nog een boterham te eten en vervolgens de groengele markering te volgen, die ons hier de weg wijst onderlangs het talud. Het asfalt van de Rijskampenweg laten we links liggen en blijven op get bospad tot we na goed 700 meter op de Grobbendonkse Kooiweg uitkomen. We slaan bij KNP7 linksaf en volgen het asfalt langs het kleine waterstroompje van de Grobbendonkse en Kartuizersloop. We zijn hier in de Vughtse Gement, een poldergebied van 700 hectare gelegen tussen het Drongelens kanaal en de spoordijk van het Halve Zolenlijntje. De Vughtse Gement kenmerkt zich door een open en weids nat landschap, dat beheerd wordt door Natuurmonumenten. Het is een beschermd gebied voor weidevogels, ganzen en zwanen. Onder de noemer ‘Blues in the Marshes’ is 170 hectare nieuwe natuur ontwikkeld, waar oude landbouwgronden zijn omgetoverd in bloemrijke hooilanden. Zo zijn er blauwgraslanden hersteld, waar zeldzame planten, zoals het pimpernelblauwtje, zich weer thuis voelen.
We steken de Gementweg over en volgen de Grobbendonkse Kooiweg nog zo’n 500 meter. Naar rechts gaan we de waterloop over bij het bordje van Natuurmonumenten om hier door te steken naar de Honderdmorgensedijk. Charles had deze optie op de topografische kaart bekeken, niet wetend dat er geen oversteek zou zijn bij het slootje! Gelukkig levert de passage om op de grasdijk te komen voor de krasse knarren geen probleem op! Met een sprongetje en wat hulp van elkaar wordt deze hindernis zonder moeite genomen. Over de grasdijk wandelen we naar de Honderdmorgensedijk.
Vanaf het grasdijkje hebben we naar het noorden zicht op natuurgebied de Rijskampen. Het is een laaggelegen, open weidegebied waarin twee eendenkooien liggen: De Oude Kooi en de Nieuwe Kooi, eigendom van Natuurmonumenten. Beide eendenkooien zijn niet toegankelijk! De Oude Kooi dateert van 1608 en wordt ook wel de Grobbendonckkooi genoemd, naar de eerste eigenaar: Antony Schets, Heer van Grobbendonck en Gouverneur van ’s-Hertogenbosch van 1601 tot 1629. In 1652 krijgt Philips van Tienen, Commandeur van ’s-Hertogenbosch, toestemming om de Nieuwe Kooi aan te leggen, op enkele honderden meters van de Oude. De eendenkooien zijn omringd door eiken-essenkooibos en worden als tel- en ringstation gebruikt. Het gebied tussen de kooien wordt in de winter onder water gezet, waarmee het een rustgebied voor de kleine zwaan is, waarvan er jaarlijks een duizendtal te gast zijn. Grutto, wulp, slobeend en kwartel zijn broedvogels in het weidegebied en in de kooibossen broeden de wielewaal, grauwe vliegenvanger en steenuil.
Aan gekomen bij de Honderdmorgensedijk moeten we eerst nog even over het stalen hek klimmen. Dan gaat de route linksaf in de richting van ons eindpunt. Aan beide zijde van deze onverharde weg is duidelijk te zien dat dit poldergebied van de Vughtse Gement in de winter onder water wordt gezet. Het biedt vandaag met het vrieskoude winterweer zelfs mogelijkheden om er te schaatsen. Zo wagen enkele durfallen in de buurt van de Oude Kooi een poging er een rondje te schaatsen voor de ogen van de wandelaars! Wij bereiken aan het einde van de Honderdmorgensedijk de parkeerplaats aan de Deutersestraat, waar we onze rondwandeling vanmorgen zijn gestart. We rijden huiswaarts en met de afspraak elkaar weer te treffen in het nieuwe jaar 2023.
Charles Aerssens
29 december 2022
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 29-12-2022 door C.P.J. Aerssens