Nu we deze maand alweer 2 jaren de lasten van de Coronabesmetting dagelijks aan den lijve ondervinden en er nog steeds onvoldoende duidelijkheid is op het loslaten van de coronaregels, proberen we deze maand de draad van onze maandelijkse wandeldagen van L.A.W.V.Via-Via toch weer op te pakken. De laatste keer dat we met de krasse knarren op pad zijn geweest, ligt al weer 4 maanden achter ons met de Koninklijke boswandeling in het Mastbos van Breda. Daarom heeft Charles voor 16 februari de eerste wandeldag van 2022 op de agenda gezet en een mail rondgestuurd om deze woensdag te reserveren. De druk om voor een nieuwe wandelgids op pad te gaan is niet meer van toepassing. Want alle wandelingen voor de nieuwe wandelgids zijn in januari naar Uitgeverij Elmar gestuurd. We kunnen nu vrij kiezen waar we voor deze dagwandeling op pad willen gaan. Charles heeft zijn gedachten gezet op de omgeving van Haaren. Voor ons clubje een onontgonnen gebied.
Voor deze rondwandeling heeft Charles een route uitgestippeld door het gebied dat gelegen is ten noorden van de Essche Stroom tussen de Brabantse dorpen Haaren en Esch met Ruysbossche Loop en Broekley. Het kent een rijke geschiedenis waarvan sporen uit verschillende tijdperiodes in het landschap zijn terug gevonden. Archeologisch onderzoek heeft bewoning uit de Steentijd, de Brons- en IJzertijd, de Romeinse periode en de Middeleeuwen aangetoond. Vanuit Haaren willen we door het Park Ruijbosch met de Ruysbossche Loop langs de Belvertse Akkers naar het groene Buurtschap Noenes wandelen. Door het coulisselandschap en het buitengebied Schovert gaat de route naar de Essche Stroom en Esch. We zullen de waterloop stroomafwaarts volgen, maar weten nog niet of we een modderige oeverpad aantreffen. Anders moeten we de route aanpassen en voor de verharding kiezen van De Ruiting met de markering van het Pelgrimspad en de Camino naar Santiago de Compostella, om terug te keren we naar het vertrekpunt in Haaren
Voor deze wandeling op 16 februari melden zich Harrie, Theo, Hans, Wil en Jasper aan. Lauran heeft die dag al een wandeling gepland met zijn wandelvrienden en laat verstek gaan. Wil moet door belastende privéomstandigheden jammer genoeg afhaken. De weersvooruitzichten zijn somber, zoals al bijna vanaf begin januari. Geen winterweer en heel veel natte dagen! Afgesproken is om elkaar op het Mgr. Bekkersplein in Haaren te treffen rond de klok van 9.15 uur. Zo gezegd, zo gedaan! We halen de vertrektijd zonder problemen en kunnen bij KNP43 tegenover de St Lambertuskerk van start gaan.
Deze Neogotische St. Lambertus kerk is in 1914 gebouwd. Maar Haaren had al vanaf 1350 tot 1821 een kerk, die bediend werd door de Norbertijnen van Tongerlo. Als de kerk na de Vrede van Munster (1648) in bezit komt van de Protestanten, wijken de Katholieken uit naar een schuilkerk. In 1856 komt de nieuwe St. Lambertuskerk, een Waterstaatskerk, gereed, die helaas in 1911 door brand verwoest wordt. Daarna wordt tot 1914 gebruik gemaakt van een noodkerk. Architect Wilhelmus Theodorus van Aalst (1856 -1927) bouwt een driebeukige kruisbasiliek met een toren en een dakruiter. De gewelven krijgen tussen 1940-1942 kleurige schilderingen door kunstschilder Jos ten Horn (1894-1956), die gebaseerd zijn op de Openbaring van Johannes en aangeduid wordt als ‘De Hemel van Haaren’. Het interieur omvat een hoogaltaar en een Maria-altaar uit 1917, een triomfkruis uit 1918, glas-in-loodramen en acht beelden uit 1930. Opvallend zijn de twee glas-in-lood ramen, geschonken door de vluchtelingen uit Best en Oirschot in de periode 3-26 oktober 1944. De St. Lambertuskerk is sinds 2001 rijksmonument en is in 2011 nog grondig gerestaureerd. Schuin voor de Lambertuskerk aan het Mgr. Bekkersplein staat de kijkzuil, die de Haarense beeldhouwer en monumentaal kunstenaar Ton Buijnsters (1936-1998) heeft gemaakt aan de hand van de historie van het dorp Haaren.
We vertrekken van af het Mgr. Bekkersplein bij KNP43 door het pad langs de St Lambertuskerk en gaan naar rechts achter de kerk door tot aan het klaphekje aan de linkerzijde. Hier komen we in het Park Ruijbosch, een natuurgebied midden in de dorpskern van Haaren. Het gebied maakte vroeger deel uit van de tuin van een bankierswoning die naast de kerk stond en is daardoor altijd onbebouwd gebleven. Vanaf 2012 is Gemeente Haaren de voormalige tuin in gebruik gaan nemen als retentiegebied. Sinds september 2018 is de Gemeente Haaren met Van Helvoirt Groenprojecten aan de slag gegaan om de voormalige tuin om te vormen naar een natuur- en recreatiegebied voor jong en oud. We volgen het pad tussen de overloopwadi’s door en gaan bij het beekje van de Ruysbossche Loop naar links. De route volgt de waterloop, die verderop overgaat in Broederspaadje, een eeuwenoud kerkpad tussen Kerkstraat en Roonsestraat. Het is een pad waarlangs de Broeders van Huijbergen, die van 1926 tot 1974 actief betrokken waren bij het onderwijs, naar het buitengebied wandelden. Dit pad is in de jaren 50 verhard met de vergruisde sintels, afkomstig van de kolen voor de stoommachine van de Leerlooierij in Oisterwijk.
Aan het einde van het Broederspaadje komen we op de Roonsestraat bij Camping Pergama Landjuweel. Hier staat een infopaneel van het wandelroutenetwerk. We wandelen naar rechts en slaan even verderop links af De Bogtsteeg in. De klinkerweg passeert bij KNP25 het waterwingebied en gaat over in een onverhard pad. We komen nu in de Belversche Akkers, gelegen tussen de beekdalen van Essche Stroom, Oude Lei en het Helvoirtse Broek en een gebied van 230 hectare vol geschiedenis. Diverse tijdperiodes zijn terug te lezen in het landschap, alsof je ter plekke een reis door de tijd maakt. We moeten terug naar de laatste ijstijd, willen we de oorsprong van de Belversche Akkers traceren. De begroeiing in die periode zorgde ervoor dat het reliëf van dat gebied werd gefixeerd. Door het langdurig bemesten van de akkers werd de bolling in stand gehouden. Dit levert een hoogteverschil op tussen het midden en de randen van de akker.
Tot een halve eeuw geleden gaven de Belversche Akkers ook een kijk op een heel andere periode uit de geschiedenis. Tot de ruilverkaveling van 1961 hadden de percelen namelijk vrijwel hetzelfde patroon als op de eerste kadastrale kaart van 1832. En dat betekende een lappendeken van veel kleine percelen van een halve tot enkele hectaren. De vorm van de percelen gaven veel historische informatie. Op het laagste punt van de Belversche Akkers heeft een ven gelegen. Aan de percelen kun je zien dat die grond pas later is cultuur is gebracht. Maar de grond herbergt nog meer geheimen van vroeger zoals scherven aardewerk uit IJzer-Romeinse en Karolingische tijd van voorraadvaten en schalen. Ze wijzen op kleine agrarische nederzettingen in de Romeinse tijd met de vraag op of de Belversche Akkers mogelijk een archeologische schatkamer is.
Maar niet alleen in de gevonden voorwerpen gaat deze bijzondere plek ver terug in de tijd, ook in documenten uit de 11de eeuw wordt gesproken over een St. Martinuskapel op de Belversche Akkers. Mogelijk heeft er zelfs al eerder een kerkje gestaan. In 1147 wordt de kapel ‘een dochter van de kerk in Moergestel’. De kapel was het centrum van Belveren, maar wordt in 1664 gesloopt. Niet veel later wordt het landschapsbeeld bij wijze van spreken ‘bevroren’ tot de jaren zestig van de vorige eeuw. Door de ruilverkaveling verdwenen de kleine percelen, net zoals oost-west lopende zandwegen en uit het kerkepadenpatroon was af te lezen dat het kerkelijk centrum zich had verplaatst.
Even voorbij KNP25 kiezen we voor het bospaadje aan de linkerzijde van De Bogtsteeg. Dit perceel maakt ook deel uit van het waterwingebied, wat zichtbaar is aan de verschillende peilpunten. Na de sluitboom bij KNP24 komen we weer op de zandweg en bereiken we de eerste huizen van het buurtschap Noenes. We passeren de waterzuivering en met de bocht naar links komen we aan het terrein van het pompstation bij KNP56 van Brabant Water. Hier gaat de route rechtsaf richting KNP10. In de bocht naar rechts slaan we linksaf de onverharde Oirbroeksesteeg in tot we aan het recreatiegebied de Noenes komen. In de zestiger jaren van de vorige eeuw bestond de Noenes uit een lappendeken van weilandjes en geriefbosjes. Maar de boeren hechtten weinig waarde aan dit schrale en natte gebied.
Randstedelingen hadden wel oog voor de fraaie omgeving van de Noenes en kregen toestemming om er hun tent in het weiland op te zetten. Van een tent kwam een caravan of een stacaravan en het stukje weiland werd vervolgens aangekocht. Deze nieuwe eigenaren hebben zich in 1978 verenigd in de Vereniging van Eigenaren De Noenes, die het voor elkaar krijgt dat er een bestemmingsplan kwam waarin plaats werd gemaakt voor het recreatieve gebruik van ongeveer 240 percelen. In deze periode werd er ook elektriciteit, water en riolering aangelegd. In 2003 wordt er aardgas aangelegd en zijn de paden verbreed zodat het buurtschap voldeed aan de geldende veiligheidsnormen. En in 2017 is door de bewoners van De Noenes het aanleggen van glasvezel in een buitengebied afgerond en zijn nu er initiatieven op het gebied van duurzaamheid en biodiversiteit. Er loopt ook een proces om op De Noenes permanent wonen mogelijk te maken.
Langs het recreatiepark bereiken we KNP10 aan de Blazeveldweg waar we op de kruising linksaf staan. Aan het einde gaat het pad bij KNP11 over in de Broeksteeg, die een bocht baar rechts maakt. Langs de laatste recreatiewoningen slaan we bij KNP9 naar links het bomenlaantje in. We steken met verderop de Broekley over tot we tussen de weilanden door op de Oirbroekdreef uitkomen bij KNP5. De route gaat hier naar links. We volgen de zandweg, waarover hier het traject van het Pelgrimspad verloopt, tot aan de bosrand. Hier gaat de route naar rechts en komt de Oirbroekdreef uit op de kruising met Overeind en Esschenbaan bij KNP12. Hier steken we schuin naar links over en slaan rechtsaf de Esschsebaan in. We wandelen voorbij aan de Andreas Hoeve en verderop zien we aan de rechterzijde aan de Pickensteeg 1 een grote gerestaureerde woonboerderij uit 1700. Aan het einde van deze Esschsebaan komen we op de Witvensedijk. We steken over en gaan naar rechts om in de bocht linksaf over de Haarenseweg richting Esch te wandelen.
Aan de linkerzijde passeren we het Oude Mannenhuis van Esch, een bijzonder historisch rijksmonument en nu in particulier bezit. Bij testament bepaalt Maarten van Elmpt en zijn vrouw Ida Roetaert in 1491 het stichten van een Oude Mannengasthuis, schilderachtig gelegen in het dal van de Essche Stroom. Het pand is herhaaldelijk verbouwd, maar is zowel van binnen als van buiten goed bewaard gebleven. De zes kamers van de oude mannen zitten er bijvoorbeeld nog steeds in. De mannen die er hun oude dag komen slijten, zijn verplicht karweitjes te verrichten in Esch en de tuin bij te houden. Een nieuw bejaardenhuis maakt pas in 1953 het Oude Mannenhuis overbodig. De laatste ‘gasthuisman’ is Janus Vorstenbosch, de laatste huishoudster Mieke van Lierop.
Net voor de brug over de Essche Stroom wandelen we links door het klaphekje en volgen we het voetpad met de klok mee om het kleine jachthaventje, dat hier sinds 2018 weer is aangelegd! Er staat een zitbank, een vlaggenmast en een ligt een grote zwerfkei met een gedicht van Pien Storm Van Leeuwen over de Essche Stroom. We volgen de waterloop stroomafwaarts. Maar de oeverwal langs de Essche Stroom is aan beide zijde pas versterkt en is nog onbegroeid en heeft geen jaagpad. Door de natte en lange regenperiode, die we achter ons hebben, is het een en al modder. We moeten daarom achter de dijk door het weiland de route voortzetten tot aan de Kasteelse Brug. We steken naar rechts de brug over en wandelen bij KNP13 de Spankerstraat in tot de T-splitsing. Langs de straat zien we geknotte wilgen staan. Op de T-splitsing bij KNP14 met een kruisbeeld rechts en de mooie, oude boerderij aan de overkant voert de route ons naar rechts door de Postelstraat.
Deze monumentale boerderij stamt uit het begin van de 17e eeuw. Het is een kortgevelboerderij met een dwarsdeel en een dak, dat zowel met riet als met pannen is gedekt. Op het erf staat een dwarsdeelschuur met een rieten schilddak. Een andere schuur en het bakhuis zijn bij de restauratie in 1971 gesloopt. De oudst bekende eigenaar, Melchior Jan Donckers, wordt al in 1611 genoemd. Vijftig jaar later is Elias Donckers eigenaar. In de 18e eeuw komen we militairen tegen als eigenaar: van 1726 tot 1746 Kapitein Johan Sayer en van 1746 tot 1781 Generaal Samuel Chambrier. De boerderij komt daarna in handen van de adellijke familie Graven Van Limburg-Stirum. Al die tijd wordt het bedrijf door pachters gedreven. In de 19e eeuw zijn het Essche boeren die de boerderij in eigendom hebben en het bedrijf runnen. In 1927 koopt Jan van Wanrooy de boerderij die in de familie blijft tot 1968. In de jaren ’70 wordt het gebouw grondig opgeknapt en puur als woning in gebruik genomen. Vanaf die tijd wordt er dus niet meer geboerd.
We volgen de Postelstraat langs KNP11 bij Basisschool Willibrordus tot we op de Haarenseweg uitkomen, midden in het centrum van Esch. Het dorp Esch wordt al vermeld in akten uit 712 en uit de 13e eeuw als “Hesc”, wat zoveel betekent als: een plaats waar essen groeien. Maar het gebied is ten tijde van de Romeinen al bewoond, waarschijnlijk vanwege de geografische ligging bij een punt waar de riviertjes de Beerze, de Reusel en de Leije samenkomen. De Romeinen hebben hier hun sporen achtergelaten, wat we weten uit archeologische opgravingen. Er zijn maar liefst zeven rijke Romeinse tumulusgraven blootgelegd tussen 1950 en 1961. Die graven zijn aangelegd tussen 175 en 250 na Christus. De Romeinen krijgen van alles mee in hun graf. Zo is er in Esch naast veel luxe glaswerk, twee barnstenen hangertjes en vier mantelspelden, een barnstenen beeldje van de god Bacchus met zijn halfgod Sater gevonden. Het originele beeldje is te bewonderen in het Noord-Brabants Museum in 's Hertogenbosch. De replica vinden we op de dorpspomp in Esch op de kruising van de Postelstraat met de Haarenseweg. In Esch bestaat de traditie om éénmaal per paar uit die pomp bier te laten vloeien.
De route gaat bij KNP10 rechtsaf over de Haarenseweg. Het was de bedoeling voor de lunchpauze bij het Pannenkoekenbos neer te strijken. Jammer, maar helaas gesloten! Gelukkig staan de tafels en stoelen aan de straatzijde onbeheerd op het terras. Er is dus plaats genoeg voor ons gezelschap. We zitten er droog en uit de wind, wat willen we nog meer? Hier zien we aan de linkerzijde een opmerkelijke plaquette in de gevel. Het in blauw uitgevoerde tegelplateau beeld St. Eloy uit. St. Eloy of St. Eligius is al sinds de Middeleeuwen de beschermheilige van alle smeden die de hamer hanteren. Vaak staat hij afgebeeld in bisschoppelijk ornaat met een gouden gekroonde hamer in de hand of werkend in zijn werkplaats. Dit betekent dat ooit in dit pand een smid moet hebben gewoond of een smederij is geweest.
Het is de bedoeling om na KNP3 direct over de brug linksaf het jaagpad op de dijk van de Essche Stroom te nemen. Maar de door de regen van de afgelopen periode is het jaagpad door de modder onbegaanbaar geworden. We besluiten de Haarenseweg te vervolgen tot aan de eerste mogelijkheid om naar links te gaan. Op de Y-splitsing kiezen we de met kinderkopje bestraten oude Haarenseweg langs een oude Brabantse langgevelboerderij tot we op de T-splitsing met De Ruiting uitkomen. Linksaf volgen we het asfalt, dat parallel verloopt aan het beekdal van de Essche Stroom. We wandelen rechtdoor bij KNP4 op de splitsing met de Koolwijksestraat en komen in een gebied met enkele opvallende oude Brabantse hoeves, dat in een ver verleden belastingplichtig waren aan de Abdij van Echternach.
Allereerst passeren we aan de linkerzijde de ‘De Roudonck. Het is een bijzondere plek van 1,7 hectare met natuurlijke graslanden, oude bomen, een houtwal, houtsingels, bosjes, een honderdtal knotwilgen, fruitbomen, een historische visvijver en restanten van de vroegere omgrachting van het oude woonhuis. Aan een appel-eikenlaan ligt een Brabantse hoeve, die aan de achterzijde de uitstraling heeft van een landhuis, dat vermoedelijk is gebouwd rond eind 1300 als omgrachte ‘principale’ adelijke woning. Een sfeer, die nog is terug te vinden in de gevels en in ‘De Hoge Kamer’ met z’n oude balken, schouw en muren van 35 cm dikte. De bouwwijze van dit huis is uniek en lijkt het meest op een ‘Hallenhuis’ op de grens van invloeden uit het Maasland en uit de Kempen. In ‘De Hoge Kamer’ is vroeger mogelijk recht gesproken ten tijde dat Schepenen van ’s Hertogenbosch ‘De Roudonck’ bewoonden. Bij het huis hebben vroeger een bakhuis, duiventoren en waterput gestaan. In de muur van de zuidgevel bevindt zich een historisch metsel-teken, ook wel Vierschaar-teken genoemd. Dergelijke tekens werden aangebracht als eindwerkstuk van een metselgezel en / of als teken van rechtspraak. Het huis heeft door de eeuwen heen ook dienst gedaan als boerderij, als huis voor melaatsen en heeft rechten gehad voor het kweken en verhandelen van vis. Vandaar dat aan de achterzijde van het terrein nog een oude visvijver ligt. Via de Essche Stroom werd de vis vervoerd naar de markt in Den Bosch. In een aantal oude beschrijvingen wordt ‘De Roudonck’ daarom ook wel ‘Het Vishuys’ genoemd. Nu vinden we er een Bed&Breakfast.
Verderop zien we aan de rechterzijde op de hoek van een veldweg een vervallen Mariakapelletje. We blijven het asfalt van De Ruiting volgen tot deze naar rechts afbuigt. Hier wandelen we bij KNP6 rechtuit over het onverharde pad. De route voert door het bosgebiedje van Setersheike. We blijven de zandpad mat de bocht naar links volgen tot we bij KNP21 komen, waar we rechtsaf slaan in de richting van KNP22. We steken de Belversestraat over en vervolgen de zandweg tot we bij KNP22 uitkomen midden in het open gebied van de Belvertsche Akkers. De Route gaat hier naar links. We zijn nu op het laatste traject terug naar Haaren en passeren KNP26 en KNP27 langs het Waterwingebied. Bij KNP29 slaan we rechtsaf en bereiken met de bocht naar links de eerste huizen van Haaren. We staan hier op de Kapelweg, die we uitlopen tot op de kruising met de Roonsestraat en Eind. We steken recht over en volgen de Haarendijk langs het Tankstation Tamoil tot op de kruising met Nemelaerstraat en Driehoeven bij KNP42. We slaan hier rechtsaf en bereiken na een paar honderd meter ons eindpunt op het Mgr. Bekkersplein. Er zijn tot onze spijt ook hier midden in Haaren geen Horecagelegenheden open en dus is er geen gezellige nazit om deze eerste wandeldag van 2022 af te sluiten met een drankje. We keren huiswaarts met de afspraak om 16 maart alvast in de agenda te zetten!
Charles Aerssens
28 februari 2022
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 28-02-2022 door C.P.J. Aerssens