Voor de maand mei hebben we een wandeldag in de omgeving van Baarle-Nassau en Baarle-Hertog in de agenda opgenomen. Het is opnieuw een rondwandeling die een plaatsje moet krijgen in de wandelgids ‘De mooiste netwerkwandelingen – Baronie van Breda’, die bij Uitgeverij Elmar zal gaan verschijnen. Charles is hierbij uitgegaan van een route die we in het verleden al eens gewandeld hebben met de trouwe wandelaars van L.A.W.V.Via-Via, maar die nu in een aangepaste vorm als knooppuntenroute uitgezet zal worden. Basis is de Baarlese Enclaves route van 2013 uit het archief. Charles en Theo hebben hiervoor het digitale wandelroutenetwerk van VisitBrabant goed bekeken! Gepland wordt om op woensdag 19 mei op stap te gaan. Nu op het laatste moment de coronamaatregels versoepeld worden, hebben we ook van de gelegenheid gebruik gemaakt om weer een met meer man op pad te gaan. De mail gaat rond en Hans, Lauran en Harrie reageren enthousiast dat ze er na lange tijd reikhalzend naar uitkijken om met de ‘vaste mannen’ weer aan een nieuwe uitdaging te beginnen.
Er wordt afgesproken dat we elkaar om 9.15 uur zullen treffen in Baarle-Nassau op de parkeerplaats aan de St. Jansstraat voor een rondwandeling in het grensgebied van Nederland en België, die met recht als een echte “Grenzeloze Wandeling” kan worden beschouwd. Het dorp Baarle heeft immers een uniek status door de aanwezigheid van een groot aantal verschillende enclaves, die met hun soms grillig verloop het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog wederzijds insluiten. Slechts met een oplettend oog kun je binnen de bebouwing van Baarle zien in welk land je je bevindt. In het buitengebied is dit niet meer mogelijk! Het is de bedoeling dat we de dorpskern verlaten via het buurtschap Loveren en door het bosrijke gebied Het Goordonk langs een visvijver naar de Fransebaan wandelen. Van hier wandelen we door het bosgebied Hollandsche Bosschen met het Wolvenven en vervolgens in het open landbouwgebied van de buurtschappen Eikelenbosch en Hoogeind en de Tommelsche Heide wandelen. Langs Vakantiepark De Heimolen en het aangrenzende bosgebied verloopt de route dan via het buurtschap Trommel en volgen we op het laatste traject het oude tracé van het Bels Lijntje terug naar het vertrekpunt.
Keurig op het afgesproken tijdstip treffen we elkaar op de parkeerplaats aan de St. Jansstraat. Iedereen is met eigen vervoer ter plaatse gekomen, sommigen wel met wat vertraging onderweg. We vertrekken bij KNP54 op de hoek van de St. jansstraat en de Chaamseweg bij het parkje met zitbankjes. We volgen hier de route richting KNP64 over de Chaamseweg langs het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde Baarlese militairen in de WOII. We zijn hier op Belgisch grondgebied! Op de eerste kruising bij KNP64 staan we linksaf de voor het verkeer doodlopende Burgemeester Van Gilsestraat in. We passeren een Informatiepaneel van het WOI Verzetspad. De Burgemeester Van Gilsestraat komt uit op de Pastoor de Katerstraat, waar we bij KNP79 naar rechts afslaan. Verderop is in de straatmarkering te zien, dat we terug in Nederland zijn op Loveren, een buurtschap met een driehoekig pleintje bij KNP59. Opvallend is hier de kleinste Belgische enclave H7, waar de internationale grens dwars door een huis loopt. Links van de deur staat het Belgische huisnummer 2 en rechts het Nederlandse nummer 19. Dit huis is de voormalige Herberg De Swaen en is kort na 1640 gebouwd en nu Rijksmonument in zowel Nederland als België. Deze herberg was een van de halteplaatsen voor passerende rijtuigen. De postkoetsen op de lijn 's-Hertogenbosch-Brussel hadden een vaste halteplaats bij de op Loveren gelegen herberg De Rode Leeuw. Zeer waarschijnlijk heeft Hugo de Groot in een van deze herbergen overnacht in de nacht van 22 maart op 23 maart 1621 toen hij in een boekenkist ontsnapte uit Slot Loevestein en op weg was naar Antwerpen. Drieëndertig jaar later zou ook Christina I van Zweden na haar troonsafstand naar Antwerpen vertrekken en ook zij zou in Loveren overnachten. Mogelijk dat Hugo de Groot haar aangeraden heeft om in Loveren te overnachten.
Net voorbij de voormalige Herberg De Swaen op Loveren heeft aan het onverhard pad buiten de bebouwing ooit het Kasteel Bruheze met vier torens en een gracht gelegen. Van dit kasteel is niks bewaard gebleven. Hooguit zal men in de grond nog wat funderingen kunnen tegenkomen. De plattegrond van een met eikenbomen beplante oprijlaan dat via een brug naar het kasteel loopt, staat duidelijk getekend op een minuutplan van het Kadaster van omstreeks 1832. De oorsprong van Kasteel Bruheze gaat wellicht terug tot 1243 als de Abdis van Thorn hier het “Hof van Loven” in bezit heeft en dit raakt later door vererving in handen van het geslacht Bruheze. Ene Hendrik van Bruheze is vanaf 1519 Schout van Alphen en Baarle-Nassau en woont als regel op het “Hof van Loven”, dat later naar hem wordt genoemd. Na een familieruzie, waarbij geen erfpacht betaald wordt, komt Kasteel Bruheze in andere handen en raakt onder de nieuwe bezitters in verval in 16de eeuw. Het is Adriaen Verelst, Schout van Alphen, Baal en Chaam, die rond het midden van de 17de eeuw het vervallen "Slot van Bruheze” herbouwt. Als in Baarle de pest (1665-1667) woedt wordt Bruheze tot ziekenhuis voor de pestlijders ingericht. Na 1671 en 1677 wordt het kasteel nog enkele keren verkocht, maar pas in 1741 komt het definitief onder de nog altijd geldende rechten van de Abdissen van Thorn uit. Kasteel Bruheze verandert daarna nog een aantal keren van bezitter en doet ook dienst als marechausseekazerne. Tenslotte vervalt het tot een ruïne. De boerderij met schuur en bijbehorende gronden kwam in 1889 in handen van de landbouwer Jan Timmermans, waarna het van de aardbodem verdwenen is nadat er vele geslachten en generaties gewoond hebben. Met de vondst van de top van een monumentale paal van de inrijpoort bestaat het vermoeden dat het laatste reliek is van wat eens Kasteel Bruheze moet zijn geweest.
De wandeling vervolgend aan het pleintje op Loveren passeren we een infopaneel van de Dodendraad, de elektrische prikkeldraadversperring tijdens WOI. Verderop komen we aan KNP8, waar we naar rechts de Goorweg inslaan. In de bocht naar rechts kiezen we voor het pad naar links voorbij aan de Ezelshoeve. Voor de duidelijkheid voorziet Charles de lantaarnpaal met een routesticker! Voorbij een elektriciteitsgebouwtje leidt het zandpad ons naar KNP66 in het bosgebied Het Goordonk, bestaande uit dennen en ook gedeeltelijk uit loofhout. De naam Goordonk duidt op een hoogte (donk) in en nabij een moerassig gebied (goor). Dit is herkenbaar in het landschap dat gemiddeld drie tot vier meter hoger ligt dan de nabije omgeving en het is enigszins heuvelachtig. Oorspronkelijk is het gebied hier nauwelijks bebost en bestaat uit woeste gronden, die in de periode van 1869 tot 1914 behoren tot uitgebreide bezittingen van de schatrijke familie Mayer uit Antwerpen. Vanaf 1916 worden hier dennen aangeplant en nu overheerst het loofbos.
Aan de rechterzijde van het bospad bevindt zich in het bos nog het restant van de voormalige oude schietbaan, die in de periode van vóór WOI rond 1900 aangelegd is, als de "Volksweerbaarheid" hier haar schietoefeningen houdt. De Gemeente Baarle Nassau heeft in 2011 een restauratie uitgevoerd. Het bospad volgend zien we verderop aan de rechterzijde in het bos verscholen landhuisjes en bungalows, waarvan de eerste uit de naoorlogse jaren stammen als een van de grondeigenaren met de bouw van enkele kleine vakantiewoningen begint. In de jaren zeventig van de vorige eeuw wordt hieraan een halt toegeroepen. Opvallend is aan het Goordonk 15 de Boshut, het voormalige huis van dichteres Sonja Prins (1912-2009), die de uit 1947 stammende onbewoonbaar verklaarde recreatiewoning op een verwilderd stuk bosgrond als toevluchtsoord kiest. Sonja Prins heeft op deze bijna mystieke plek tot op hoge leeftijd gewoond om er in alle rust te kunnen werken aan haar beschouwend proza en herinneringen aan het verzet, naast tijds- en politieke gedichten. Daarna was het een creatief laboratorium van kunstenares Anne Pillen, dat na haar dood in 2019 overgaat in de Stichting AnnAtopiA.
Bij KNP66 is het even opletten! Hier slaan we net voor de knooppuntpaal rechtsaf en volgen we door een bomenlaantje rechts aanhoudend de groengele markering langs enkele riante optrekjes naar KNP44 aan de Oude Bredasebaan. De route gaat naar links over de parkeerplaats naar de visvijver. We wandelen rechtsaf door het poortje rond de visvijver langs KNP55 en volgen de markering over de bospaden tot we bij KNP68 aan de Fransebaan uitkomen. Hier gaat onze route naar links. We wandelen nu over een historische doorgaande weg, aangelegd door een detachement van de Franse legers van Generaal Jean-Charles Pichegru (1761-1804) rond 1795 tijdens de Franse overheersing. Rechtuit op de Fransebaan komen we op de kruising van een aantal paden met de Oude Bredasebaan. We steken bij KNP41 recht over en vervolgen het zandpad. We passeren KNP66, waar zich links aan het bospad een oude gedenkplaats bevindt, die in de vergetelheid geraakt is. Hier is op zondagmorgen 25 februari 1945 de jonge Baarlenaar Jan Vissers doodgeschoten door een brigadier van politie omdat hij gestroopt zou hebben. Dit droeve voorval leidt tot grote onrust en verontwaardiging in Baarle. Zijn vrienden hangen een eenvoudig houten kruis tegen een boom op de plek des onheils, die na verloop van tijd verdwenen is en in november 2011 door Heemkundekring Amalia van Solms is terug geplaatst.
Op de Fransebaan voorbij KNP43 komen we aan de Baarleseweg . We steken hier schuin naar rechts over en vervolgen de route nog steeds op de Fransebaan. Verderop voorbij aan KNP45 en KNP46 komen we na het landbouwcomplex aan het bosgebied De Hollandsche Bosschen. Hier gaat onze route na het infopaneel rechtsaf door een laantje tot we bij KNP92 uitkomen. We steken de kruising van bospaden recht over en slaan op de volgende kruising linksaf. Voor de duidelijkheid brengt Charles hier nog een groengele markering aan, die de route linksaf tegen de klok markeert. We negeren alle zijpaden tot we op het punt komen waar naar links een laantje met rododendrons begint. Door de weelderige groei van deze struiken wordt er nogmaals een duidelijke groengele markering aangebracht, die naar links verwijst. We zijn hier midden in bosgebied De Hollandsche Bosschen met het Wolvenven .
Dit natuurgebied ligt aan de voormalige Ulicootsche Heide op de overgang tussen hoger gelegen zandgronden en de lager gelegen beekdalen van de Pools Heining en de Reutsche Loop. In de 19e eeuw maakt het deel uit van een groot grensoverschrijdend landgoed dat in bezit is van de Belgische familie Jacquemyns-Rolin. Zij noemen dit in Nederland gelegen bos ‘Hollandsche Bosschen’. Het is aangelegd naar het voorbeeld van de tuinen van Versailles van Zonnekoning Lodewijk XIV en aangeplant door aanhangers van Napoleon, die als krijgsgevangenen opgesloten zaten in Hoogstraten. Begin 20ste eeuw moet de familie Jacquemyns-Rolin de gronden met het Wolvenven verkopen vanwege geldgebrek omdat er van de investeringen in een spoorlijn Turnhout - Tilburg en in station Weelde niets terugkomt. Burgemeester Henri van Gilse van Baarle-Hertog koopt het landgoed, dat sindsdien via vererving langs de vrouwelijke kant in bezit blijft van vier generaties totdat het door Natuurmonumenten wordt aangekocht. Tijdens WOII verbergt de toenmalige eigenaar dokter Bloem op het landgoed onderduikers en Engelse piloten. Opmerkelijk is dat de Hollandsche Bosschen bij de oudere Baarlenaren nog steeds bekend is als ‘Blommegoed’, het landgoed van dokter Bloem!
Door het rododendronlaantje worden we naar links afgeleid en komen nu verderop bij KNP91 op de Haldijk. De route volgt naar links het fietspad tot aan de fietssluis op de kruising met de Fransebaan, waar we rechtsaf het zandpad inslaan naar de Hoogstratensebaan. Hier wandelen we een tiental meter naar links om dan rechtsaf het zandpad te volgen naar KNP20. Rechtuit op het asfalt komen we aan KNP50. Hier staat een infopaneel, dat tekst en uitleg geeft over de Belgische enclave H18, die voor ons in het open landbouwgebied ligt. We wandelen hier linksaf naar het buurtschap Eikelenbosch. De dreigende luchten kondigen een fikse regenbui aan, maar gelukkig kunnen we hiervoor schuilen onder de overkapping van een grote schuur. Het is ook tijd voor de middagpauze en het lunchpakket. Zo maken we van de nood een deugd!
Verderop op de T-splitsing gaan we linksaf en laten het buurtschap Eikelenbosch achter ons. Meteen na enkele meters slaan we rechtsaf de grasbaan in die ons naar het gehucht Hoogeind brengt. Langs KNP90 bereiken we KNP48. Hier is het opletten, omdat onze route hier in de bocht rechtdoor langs de varkensstallen moet gaan. Maar een opgeworpen dijkje wekt de indruk dat hier geen doorgang is. De markering is niet duidelijk en dus moet er opnieuw een groengele sticker op een meterkast worden geplakt om de juiste route aan te geven! Aangekomen bij het bosje worden we schuin naar rechtsvoor door het bosje geleid en komen in open terrein met uitzicht op Vakantiepark De Heimolen. Via KNP9 Lopen we met een ruime boog rond deze camping tot we op de Molenbaan uitkomen.
Het gebied ten zuidoosten van Eikelenbosch en Hoogeind, dat op de topokaart vermeld staat al Tommelsche Heide, is gebied waar begin oktober 1944 de oprukkende Polen in WOII in oktober 1944 zware tegenstand ondervonden van de Duitsers. Een groot aantal soldaten van de 719 infanteriedivisie van Generalleutnant Karl Sievers (1892-1961) en de 346 infanteriedivisie van Generalleutnant Erich Diestel (1892-1973) met tanks en een aantal Nederlandse SS-ers hielden zich hier op. Zij maakten deel uit van het 15e Duitse leger onder General der Infanterie Gustav Adolf von Zangen (1892-1964) dat zich verschanst had in de boerderijen. De Polen van de Eerste Poolse Pantserdivisie met hun infanterie voerden in hun langzame maar gestadige opmars vanuit het zuiden op 2 en 3 oktober 1944 een bloedige strijd met deze Duitsers. Op 4 oktober wordt Baarle-Nassau bevrijd, maar dan stagneert de opmars in noordwestelijke richting. Het zal nog tot 29 oktober 1944 duren tot de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Stanislaw Maczek (1892-1994) Breda inneemt.
Op de Molenbaan wandelen we rechtsaf tot we voor de toegang naar Vakantiepark De Heimolen. Net voorbij de parkeerplaats gaat er een bospad naar links, dat ons langs een open gebiedje naar een bosgebied voert. Rechtdoor, de zijpaden nagerend, volgen we de groengele markering van het wandelroutenetwerk tot we bij KNP31 staan. De route gaat hier rechtsaf en we volgen de brede laan, die na het verlaten van het bos overgaat in asfalt. We bereiken de bebouwing van het buurtschap Tommel bij KNP30. We zijn nu in de grootste Belgische enclave H1, die het centrum vormt van het dorp Baarle Hertog. Hierin liggen nog een zevental kleine Nederlandse subenclaves. Door buurtschap Tommel bereiken we het tracé van het voormalig Bels Lijntje bij KNP80. Vanhier wandelen we linksaf het laatste stuk van deze dagwandeling noordwaarts over Belgisch grondgebied, waarbij we voor het kruispunt met de Pastoor de Katerstraat en de Kerkstraat nog eenmaal de Belgisch Nederlandse grens passeren. Langs het voormalige station van het Bels Lijntje komen we aan het eindpunt KNP54 en zijn we terug op de parkeerplaats. Ondanks het feit dat er een mogelijkheid is om met de versoepelde coronamaatregels de wandeldag met een terrasbezoek af te sluiten, zien we er toch van af. Als verzopen katten keren we liever huiswaarts en hopen dat de volgende wandeldag onder betere weersomstandigheden kan doorgaan!
Charles Aerssens
25 mei 2021
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 25-05-2021 door C.P.J. Aerssens