Na de laatste wandeldag eind september is al duidelijk dat er in oktober weinig ruimte is om een wandeldag voor de trouwe wandelaars van L.A.W.V.”Via-Via” te organiseren. Er staat immers in de herfstvakantie het traditionele Eifelweekend op het programma voor de wandelaars van het eerste uur. Er wordt dus uitgeweken naar de eerste week in november. Een mailtje gaat uit en daarin wordt aangeven dat we op 6 november in de buurt van Spoordonk op stap zullen gaan. De reactie is magertjes: Arie is met zijn “wandelmaatjes” een dag eerder onderweg en ziet van de uitnodiging af, Harrie is voor een paar maanden naar India vertrokken en Hans heeft problemen met zijn Knie. Acte de Présence geven Karst, Wil en Charles, zij zullen met zijn drieën op stap gaan. Charles heeft voor deze gelegenheid een rondwandeling uitgezet die ons vanuit Spoordonk naar de Spoordonkse Watermolen en dan door het beekdal van de Beerze via het retentiebekken de Logtse Velden langs het Winkelsven en natuurgebied Smalbroeken en Banisveld zal voeren. Vanaf de Koevoortseweg steken we dan door naar de Jacobushof voor de middagpauze en vandaar voert de route langs de westzijde van natuurgebied De Mortelen door het coulissenlandschap langs de buurtschappen Tregelaar, Polsdonken en Pandgat en steekt door naar de A58. Met een ruime boog keren we vervolgens terug naar het vertrekpunt in Spoordonk.
Gelukkig zijn op 6 november de weersvoorspellingen iets gunstiger dan de voorafgaande dagen. Het heeft veel en lang geregend en water is er genoeg gevallen. We hopen het sombere weer achter ons te hebben, maar de paraplu gaat wel mee in de rugzak. Vanuit Loon op Zand rijden Wil en Charles naar Spoordonk. Zij doen dit vis de A58 en Moergestel zonder noemenswaardig oponthoud op de snelweg bij De Baars. Ook Karst is op het afgesproken tijdstip van 9.00 uur op de parkeerplaats aan de Spoordonkseweg bij de karakteristieke Sint Bernadettekerk, die het middelpunt van het dorp Spoordonk vormt. De bewoners van Spoordonk willen al een eigen parochie stichten op het eind van de 19e eeuw, maar pas in 1934 krijgen ze hiervoor toestemming van de bisschop. Als patrones van de kerk kiest men de H. Bernadette. De parochiekerk wordt op 28 september 1936 ingewijd, nadat in augustus 1935 is begonnen met de bouw, naar een ontwerp van architect A.J.M. Rats uit Blerick. Het moet een Romaanse kerk worden, naar het voorbeeld van de kerk in Hout-Blerick, omdat deze stijl het beste bij het landschap past. Aannemer is Gebr. Geelen uit het Limburgse Neer. Op 21 oktober 1944 vallen de granaten op de kerk en de pastorie. Na de bevrijding van Spoordonk op 25 oktober 1944 door de 15th Scottish Infantry Division onder Generaal Colin Muir Barber, bloeit de parochie opnieuw sterk op. In de jaren vijftig wordt de parochiekerk dankzij de grote solidariteit en inspanningen van de bevolking verfraaid met gebrandschilderde ramen, een orgel, nieuwe communiebanken en kerkklokken en fungeert de H. Bernadettekerk als bedevaartsoord voor Bernadette Soubirous (1844-1879). Maar de tijden van het “Rijke Roomsche Leven” zijn ook hier verdwenen en de kerk loopt gevaar in de komende tijd te worden gesloten!
We staan hier in het centrum van Spoordonk, een kerkdorp in de Gemeente Oirschot gelegen tussen Oirschot en Moergestel. De naam Spoordonk is waarschijnlijk een combinatie van "spork", een bessenstruik, en "donk", waarmee een hoge zandkop in een moerassige omgeving wordt aangeduid in het dal van de Beerze. Maar het kleine dorp kent een roemrijke historie als zetel van de familie van Merode, die Heer van Oirschot zijn. Zij hebben hier het kasteel Huis ten Bergh, een watermolen en een viertal domeinhoeves in bezit gehad. Bij het voormalige Kasteel Ten Bergh, dat aan de Beerze gelegen heeft, is Spoordonk ontstaan. In de 18e eeuw wordt dit kasteel gesloopt, maar de slotpoort en het koetshuis zijn nog aanwezig. Op de plaats van het voormalige kasteel ligt nu een boerderij. De watermolen en het water van de Beerze waren voor de Heren van Oirschot van zo'n groot strategisch belang dat ze zich liever in Spoordonk vestigen dan in Oirschot, wat in de late Middeleeuwen meer voor de hand heeft gelegen, omdat deze plaats belangrijker is. De overige bebouwing van Spoordonk is dus rond het kasteel en de molen ontstaan.
Vanaf de parkeerplaats wandelen we naar de doorgaande Spoordonkseweg en slaan links af. Even verderop passeren we wandelknooppunt 28 en houden rechts aan over de oude weg in de richting van de Beerze. De brug over de Beerze laten we links liggen. Deze brug is vernoemd naar Lieutenant Kolonel Ian Mackenzie (1914-2000), Commandant van het 6th Battalion Royal Scots Fusiliers, die hier op 25 oktober 1944 als infanterie onderdeel van de 15th Scottish Division onder bevel van Generaal Majoor Colin Muir Barber tijdens Operation Pheasant oprukt richting Moergestel en Oisterwijk. Onze wandelroute gaat voorbij langs de aan de Beerze gelegen Spoordonkse Watermolen. Hij is de meest westelijke watermolen van Nederland en de enige nog bestaande watermolen op de Beerze. Het verschil in waterpeil voor en na de Spoordonkse Watermolen bedraagt 2 meter. Dit komt omdat in de “sporker donk” de Beerze zich versmalt waardoor het water voldoende druk opbouwt om een waterrad voort te stuwen. Van oorsprong is de Spoordonkse Watermolen een dubbele onderslag watermolen. De watermolen wordt beschreven vanaf 1320, maar waarschijnlijk staat deze er al veel langer. In het plakkaat van keizer Karel V van 10 april 1545 wordt de molen genoemd in het kader van de waterbeheersing en behoorde toen toe aan de Heren van Boxtel. Tussen 1649 en 1772 is de molen afgesplitst van het eigendom van het Kasteel Ten Bergh. In 1844 wordt de watermolen verpacht aan de familie Van Esch, die deze nog steeds in bezit heeft. In 1868 zijn de houten molengebouwen door de nu nog bestaande stenen exemplaren vervangen. Ze heeft dienst gedaan als oliemolen en als korenmolen. In het midden van het gebouw bevindt zich de ruimte met de raderen. Het linkerdeel is de oliemolen, het rechterdeel de korenmolen. Tegenwoordig wordt de voormalige oliemolen bewoond door de eigenaar, die het gebouw heeft gerestaureerd en de korenmolen heeft hersteld zodat er weer op waterkracht graan gemalen kan worden. Op de molen bevindt zich een reclame voor het verdwenen merk Wyers Oude Jenever en er is een bezoekerscentrum gevestigd.
Vanaf de Spoordonkse Watermolen leidt de wandeling ons langs wandelknooppunt 26 over een voetgangersbrug naar de overzijde van de Beerze en dan volgen we het dal van de Beerze stroomafwaarts. Nog niet zolang geleden was dit een rechte, tussen kades ingeklemde bak water waar weinig aan te beleven viel. Maar daar is de laatste tien jaar snel verandering in gekomen. Duidelijk is nu te zien dat Waterschap De Dommel en Natuurmonumenten de Beerze over het hele traject z?n oorspronkel?k aanzien wil teruggeven. Meerdere beekherstelprojecten zijn in uitvoering en zo wordt gerealiseerd dat dit laagland riviertje terug gebracht wordt naar zijn natuurlijke en oorspronkelijke waterloop. Rivierkronkels, moeraszones, vistrappen, zandige oeverranden en overstromingsvlakten hebben het dal van de Beerze omgetoverd tot een groen lint, aantrekkel?k voor natuur en wandelaars. Dit project heeft ervoor gezorgd dat het 3,5 kilometer lange kronkelende traject in loop voor de Beerze vanaf de Spoordonkse Watermolen naar Logtse Baan, Logtse Velden en Smalbroeken een belangr?ke verbindingszone tussen landgoed Baest en de natuurgebieden Kampina en De Mortelen is geworden.
Als eerste zien we wandelend op de westelijke oever van de Beerze de aanleg van een lange vistrap, met 18 ‘treden’. Aangekomen bij het bruggetje en wandelknooppunt 50 houden we de westelijke oever aan langs de niet gekanaliseerde Beerze. Onder de hoogspanningsmasten door meandert de Beerze richting de Viermannekesbrug aan de Broekstraat. Het laatste stuk tot deze brug is gekanaliseerd. Over de brug komen we aan wandelknooppunt 26 en vervolgen we nu de route op de oostelijke oever van de hier nog gekanaliseerde Beerze. Weldra bereiken we een 170 hectare grote overstromingsvlakte. Deze Logtse Baan is aangelegd om het water van de Beerze langer vast te houden, waardoor de afvoer vertraagt en wateroverlast benedenstrooms afneemt. Daarnaast zijn er enkele poelen gegraven. Dit retentiebekken staat voor een groot deel van het jaar gedeeltelijk onder water en inundeert volledig bij hoge waterafvoeren van de Beerze. Het gebied is zo ingericht dat het water langer in het gebied vasthoudt en de afvoer vertraagt. De Logtse baan wordt gekenmerkt als natuurontwikkelingsgebied en omdat er een groot deel van het jaar water staat, is het een aantrekkelijk gebied voor vogels. De natuur bestaat uit voedselminnende soorten, zoals wilg, berk, kattenstaart en pitrus en wordt beheerd door het inzetten van runderen die de begroeiing kort houden. We lopen er langs de buitenzijde over een dijkje rechts omheen tot we aan de Logtse Baan het gebied verlaten door een klaphekje.
Hier gaat bij wandelknooppunt 23 de route naar links en verloopt parallel aan de verharding van de Logtse Baan. Als we bij de brug over de Beerze zijn aangekomen, hebben we naar links zicht op het natuurontwikkelingsgebied de Logtse Baan, waar we zojuist omheen hebben gelopen. Naar rechts stroomt de Beerze de Logtse Velden in. Als de Logtse Baan ‘vol’ is, fungeren de benedenstroomse Logtse Velden als tweede overstromingsgebied voor de Beerze. Aanvankelijk waren hier ook blauwgraslanden, maar deze zijn opgeofferd om het verderop gelegen natuurgebied de Smalbroeken voorbij de Brinksdijk met de blauwgraslanden te kunnen behouden. Gemiddeld stromen de Logtse Velden eenmaal per jaar onder water. Als ook deze vol staan, wordt het water van de Beerze verder afgevoerd. Dit gebeurt via de Heiloop, een watergang die om het natuurgebied Smalbroeken heen stroomt. Zo blijft het natuurgebied gevrijwaard van voedselrijk water. De dijkjes die om het natuurgebied liggen, behoeden het voor overstromingen. We steken de Beerze over en voorbij wandelknooppunt 25 wandelen we naar rechts langs de bosrand van het natuurgebied Smalbroeken tot we het klaphekje bereiken bij wandelknooppunt 9. Voor ons krijgen we zicht op het Winkelsven.
Door een klaphekje betreden we het natuurgebied rond om het Winkelsven. Dit ven ligt verscholen aan de zuidelijke rand van de Natuurgebied Kampina. Een ingrijpend herstelproject van het Winkelsven heeft sinds kort met kalkrijk water een basis gecreëerd voor een gezond ecosysteem, dat weer kansen biedt aan een grotere soortenrijkdom. Je vindt hier bijvoorbeeld het Bonte Dikkopje en Gentiaanblauwtje, vlinders die floreren in dit plasdrasse gebied. En onlangs is in het ondiepe water van het Winkelsven een in heel Europa zeldzaam kranswier, het Nitella confervacea, ontdekt. Een dijkje voert ons tegen de klok in om het Winkelsven. Zo bereiken we de bij wandelknooppunt 70 de Balsvoortseweg, die even verderop na de brug over de Beerze en de Heiloop, overgaat in de Brinksdijk. Rechts van de route is het gebied ingericht als moerasbos en dit deel tussen de Brinksd?k en de Logtse Baan overstroomt gemiddeld één keer per jaar. De Brinksdijk vervolgen we langs wandelknooppunt 24 tot de kruising met het Banisveld bij de picknickplaats en wandelknooppunt 57.
Het Banisveld is een natuurgebied van 115 hectare op de grens van de Gemeenten Oirschot en Boxtel, dat door de Vereniging Natuurmonumenten in 1996 is aangekocht van het rundveebedrijf van de gebroeders Van Overbeek. Ook was er de vuilstort van de Gemeente Boxtel gelegen. De koeien en de stallen verdwijnen, de voedselrijke bemeste bovenlaag wordt afgevoerd, de grond verschraald en enkele sloten verlegd. Zo komt de originele zandgrond weer aan de oppervlakte en dankzij de nog levenskrachtige zaden in de zaadbank komen er al snel zeldzame planten tot ontwikkeling. Binnen een tijdsbestek van 10 jaar is het gebied veranderd van een grootschalig landbouwgebied in natuur waar 300 verschillende soorten hogere planten zijn aangetroffen. Tot deze planten behoren: klokjesgentiaan, kleine zonnedauw, ronde zonnedauw, teer guichelheil, gevlekte orchis, gewone rietorchis, gevlekte rietorchis, bosorchis, moeraswespenorchis, brede wespenorchis, echt duizendguldenkruid, ijzerhard, moeraswolfsklauw, grote wolfsklauw, oeverkruid, stekelbrem, klein warkruid, gaspeldoorn, waterlepeltje, moerashertshooi, bosdroogbloem, bruine snavelbies, galigaan, grondster, kruipbrem en kamgras. Van de vlinders worden genoemd: kleine ijsvogelvlinder, grote weerschijnvlinder, heideblauwtje en bont dikkopje. Reptielen als de levendbarende hagedis en amfibieën als de groene kikker, heikikker, poelkikker, kleine watersalamander en vinpootsalamander worden er aangetroffen. Het graven van poelen heeft de komst van deze dieren mogelijk gemaakt. De voormalige vuilnisbelt is afgedekt en omgevormd tot een uitkijkheuvel met toren. Het gebied vormt nu een verbindende schakel tussen De Mortelen en de Kampina, en is daarmee een onderdeel van het Nationaal Landschap Het Groene Woud.
Vanaf de kruising bij wandelknooppunt 57 wandelen we naar links in noordelijke richting langs de westelijke grens van natuurgebied Banisveld en maken even een uitstapje naar de uitkijktoren, dat het middelpunt is van het kunstwerk ”Uitzicht op inzicht” als onderdeel van dit natuurontwikkelingsproject dat de natuurgebieden Kampina, Scheeken, Mortelen en Geelders met elkaar verbindt. Het volledige kunstwerk bestaat uit een mystieke cirkel van 20 stenen rond een boom, dat we staande op deze heuvel in de verte zien. Op de top vinden we verder in een put onder een glazen put de restanten van de inmiddels verdwenen oude vuilnisbelt en het logo van de Duurzame Driekoek staat in hagen van inheemse planten. Vanhier vervolgen we de route in noordelijke richting en gaat de onverharde weg over in asfalt. Zo komen we op de Koevoortseweg, die we schuin oversteken en dan De Oetendonken nemen. Waar we aan de linkerkant het weiland bereiken, kiezen we het graspad dat ons door de eilanden brengt tot bij een draaihekje en wandelknooppunt 62 aan de Koevoortse Loop. Hier steken we door naar de Beukendreef en volgen de groen-gele markering naar rechts tot we bij wandelknooppunt 65 in het buitengebied van Lennisheuvel de Jacobushof bereiken. Deze uitspanning met boerderijterras is een van de mooiste plekjes in het Groene Woud en een uitstekende gelegenheid voor een pauze! De oude rundveestal die is omgetoverd tot een sfeervol café met een groot terras en In het café kijkje vanaf de “Koeientoffel” direct in de koeienstal.
Vanaf de Jacobushof wandelen we bij wandelknooppunt 65 over de Middendreef naar de T-splitsing bij wandelknooppunt 66, waar we rechtsaf slaan en het asfalt verlaten. Door een bomenlaantje bereiken we de bosrand bij wandelknooppunt 68. Hier naar links langs de bosrand tot we aan een draaihekje komen en dan door het weiland in zuidoostelijke richting tot we opnieuw aan een draaihekje staan. We verlaten het drassig gebied en volgen de markering over een smal bospad dat ons naar de Oude Grintweg leidt bij wandelknooppunt 17. Even naar rechts komen we dan op een bijzonder markant punt: het kruis ter nagedachtenis aan het Italiaanse schilderijenverkopertje Geovanni Castione (1822-1838) die op deze plaats op 2 juni 1838 is vermoord bij een beroving van zijn 18 gulden door de Arnhemse marskramer Martinus Zoeren. De uit Sardinië afkomstige Geovanni Castione is op zijn 16e meegenomen door Johannes Baptista Borghino, een vriend van zijn vader. Deze Johannes Baptista Borghino woont in Boxtel en heeft een handel in prenten en lijsten. Geovanni Castione zal hem gaan bijstaan in zijn werk en trekt met een mars op zijn rug vol prenten en lijsten door het Brabantse land en doet goede zaken. Op 30 mei 1838 strijkt hij neer in Oirschot om er zijn waren te venten en verblijft er in de herberg van de weduwe van Cuijk. Hier ontmoet hij de op 1 april 1838 de uit het tuchthuis in Woerden ontslagen marskramer in band en garen Martinus Zoeren, die eveneens na een kort verblijf in Boxtel zijn intrek heeft genomen in dezelfde herberg, maar hij is platzak. Op 2 juni verlaten ze beiden de herberg en lopen samen op. Dit wordt Geovanni Castione. Hij wordt door de 17-jarige Martinus Zoeren hard neergeslagen en in een ondiepe sloot verdronken. Op 4 juni vinden worden enkele spullen en het lijk van Geovanni Castione gevonden. Als dader wordt Martinus Zoeren snel getraceerd als hij opeens welgesteld is en op 5 juni wordt hij gearresteerd. Hij wordt veroordeeld tot de doodstraf wegens beroving en moord. Het vonnis wordt op 26 november 1839 voltrokken in zijn geboorteplaats Arnhem.
Maar een klein stukje volgen we de Oude Grintweg in zuidelijke richting en slaan dan rechtsaf langs de bosrand het onverharde pad in met de bocht naar links, waar we opnieuw op de groen-gele markeing van het wandelroutenetwerk stuiten, bereiken we het asfalt van
Steenrijt. We steken schuin naar rechts over en vervolgen onze wandeling langs het grasveldje met picknicktafel over Vinkendonken tot we op de Meierijsebaan uitkomen. Het gaat naar links onder de hoogspanningsmasten door en na een paar honderd meter slaan we rechtsaf Ravendonken in. We passeren een monumentale Brabantse langgevelboerderij. Op de T-splitsing naar links en zo bereiken we over de Priemsteeg het buurtschap Polsdonken aan de rand van het eeuwenoude Mortelen gebied, dat zich als coulisselandschap kenmerkt door kleinschaligheid, houtwallen en randbeplanting. We wandelen naar rechts. Hier moeten we toch even de paraplu voor de dag halen. Het begint te miezeren. Gelukkig is dit slechts eventjes en kan de paraplu weer worden ingeklapt.
Opvallend in dit buurtschap is een tweetal Bed & Breakfast. Zo passeren we allereerst boerderij "Kleine Polsdonk", oorspronkelijk uit 1705 en in 2000 volledig gerestaureerd. Vanaf 1871 in bezit van de familie Franken, die het destijds gekocht hebben van Burgemeester Tret, die het toen bewoonde. Het huidige hoofdgebouw “de Donkhoeve” is in 1914 gebouwd door Peer Franken en is tot 1980 als boerderij in gebruik geweest voor handel in vee en paarden. Na de restauratie in 2000 is het voorste gedeelte volledig terug gebracht naar de authentieke woonstijl en in het voormalige stalgedeelte is een gastenverblijf. Hier tegenover vinden we Hoeve Polsdonk, uit 1540 stammend en door alle eeuwen heen bewoond door de familie Vlemminx. Vroeger was het een gemengd bedrijf met koeien, varkens, kippen, akkerbouw en boomteelt, nu een rundveebedrijf en een varkensbedrijf. In 1935 is de boerderij op onderdelen gerestaureerd, maar de muurankers dateren nog uit 1874. In 2005 is het bakhuis volledig vernieuwd en omgedoopt tot een Bed & Breakfast.
Aangekomen bij wandelknooppunt 22 op de T-splitsing met de Krukkerd en de Kampsesteeg slaan we links af. Deze Kampsesteeg vervolgen we tot op de Frankische driehoek in het buurtschap Pandgat, waar we links aanhouden en tussen de bebouwing door de Spoordonkseweg bereiken. Hier steken we over en volgen er de markering naar de boskapel de Heilige Eik over Mousten tot wandelknooppunt 38 en slaan hier rechtsaf. We zijn hier in het buitengebied aan de zuidzijde van Spoordonk. Aan het einde van Mousten ligt de 4,5 hectare Pitch&Putt Golfbaan, een kleine afstanden golfbaan met 18-holes, waar van de afslag tot de vlag de lengte van de holes tussen 30 en 90 meter varieert. Hier wijst de groen-gele markering van het wandelroutenetwerk ons naar rechts de Lubberstraat in. Aangekomen aan de oprit van het viaduct over de A58 bij wandelknooppunt 37 volgen we naar rechts het Beerseveld. Deze verharding voert ons direct langs de A58 met een grote boog terug naar het centrum van Spoordonk. Voorbij de Sweerts de Landasstraat nemen we rechts het voetpad dat ons tussen de bebouwing door terugbrengt naar de Sint Bernadettekerk, waar we onze rondwandeling gestart zijn.
De wandelschoenen worden verruild voor gemakkelijker schoeisel en we besluiten nog even wat te gaan drinken in Moergestel. Het wordt opnieuw Sociaal- Cultureel Centrum Den Boogerd, want evenals bij onze wandeling in augustus kunnen we niet terecht Café ’t Draaiboompje om de wandeling gezellig met een drankje af te sluiten. In Moergestel vinden we op het St. Jansplein, waar de parkeerplaatsen zijn opengebroken voor een nieuwe indeling, nog net een plekje om de auto te parkeren. In Den Boogerd laten we ons het pilsje goed smaken en keren huiswaarts met nog geen duidelijke afspraak voor de komende wandeldag. We zullen zien: wellicht eind november en anders nog op enig moment in december. Tegen 15.30 uur keren we terug naar de thuisbasis.
Charles Aerssens
22 november 2013
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 22-11-2013 door C.P.J. Aerssens