VINCENT VAN GOGH ROUTE 4 - BUITENGEBIED ETTEN - LEUR
Traject De Menmoerhoeve - Landgoed Pannenhoef - Padvindersven 15,5 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef - "Moeras met lelies", ets van Vincent van Gogh (1881)
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek













 Natuurpoort De Menmoerhoeve, Zundertseweg 66, 4876 NL Etten-Leur
Ongeveer 15 km
Als het gezin van Vincent van Gogh in 1873 naar Etten-Leur verhuist, heeft Vincent door zijn onrustige inborst al heel wat afgereisd. Maar in 1881 komt er een omslagpunt in zijn leven. Op bezoek in Etten-Leur kan hij zijn vader overtuigen dat hij kunstenaar wil worden en krijgt hij de beschikking over zijn allereerste eigen 'atelier', in de domineeswoning van zijn ouders. Hier begint Vincents carrière als kunstenaar. Hij gaat er dagelijks op uit met zijn tekengerei om in de natuur te werken waar hij vooral gecharmeerd is door het heidelandschap, het platteland en het boerenleven in de omgeving van Etten-Leur. Deze rondwandeling vertrekt vanaf Natuurpoort De Menmoerhoeve en voert door het buitengebied ten zuiden van Etten-Leur. Door het boerenland van Menmoer en Wildert gaat de route naar het bosgebied van Landgoed Pannenhoef langs de waterloopjes van Bijloop en Turfvaart. We wandelen rondom het schilderachtige Padvindersven, waar een poosplek, een kunstwerk van Pien Storm van Leeuwen, met een briefcitaat van Vincent van Gogh je het gevoel geeft dat Vincent van Gogh over je schouders meekijkt! Deze wandelroute is een deels aangepaste versie van de Van Gogh Route van VisitBrabant.

ROUTEBESCHRIJVING

Deze Van Gogh Route van VisitBrabant start vanaf Baroniepoort De Menmoerhoeve, waar bij KNP31 op de toegangspaal een plaquette met QR-code naar de legende ‘Stalkerskes op de Pannenhoef’ verwijst! Op de parkeerplaats geeft het infopaneel van het wandelroutenetwerk aan dat we hier op het vertrekpunt van onze Vincent van Gogh route staan. Het is even goed opletten hoe de groengele routemarkering hier rechts langs het infopaneel voorbij gaat aan De Menmoerhoeve. Deze boerderij met horeca en camping dankt zijn naam aan het gebied, dat van origine sinds de 15de eeuw een veen en moerassig gebied is. De naam ‘Menmoer’ bestaat uit de woorden: ‘men’ en ‘moer’, waarbij ‘moer’ voor moeras staat en ‘men’ pad betekent. Kort gezegd ‘pad door het moeras’. Dit pad loopt langs de boerderij of hoeve en zo is de naam ‘Menmoerhoeve’ ontstaan! Het is even goed opletten hoe ons wandelpad de groengele routemarkering hier rechts naast het infopaneel van start gaat en tussen de schuren van de recreatieboerderij en camping loopt. We komen door de vlindertuin en langs de groentetuin en de fruitboomgaard tot aan het klaphekje.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Startpunt Baroniepoort De Menmoerhoeve
Hier gaat de route even naar links door het klaphekje en dan verderop rechtsaf over een grasbaantje door open gebied langs een vennetje. Opnieuw door een klaphekje staan we op de Menmoerheidedreef bij KNP30. We wandelen naar links langs de bosrand met aan de linkerzijde het lager gelegen gebied Menmoer. Aan het einde van dit zandpad komen we op het asfalt in een klein midden in het bos gelegen buurtschapje Wildert, dat al sinds 1611 vermeld wordt en dat 'onbebouwde grond, met ruigte begroeid land' betekent. De wandeling gaat hier naar rechts langs een soort boswachtershuisje, waar een gedenkplaat aangeeft dat Anna Maria Christiana hier in 1878 enige ontginningen heeft gedaan. We komen opnieuw in open gebied, dat op de topokaart vermeld wordt als de Wildert. Het grasbaantje buigt af naar links en komt naar rechts uit bij KNP6 op het asfalt van de Wildert.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Vennetje buitengebied Menmoer
Bij KNP6 volgen we de verharding in de richting van KNP88. Als we verderop het stroompje de Blikloop zijn overgestoken, gaat de route in de bocht rechtdoor langs de afsluitboom en betreden we het Natuurgebied De Pannenhoef van Staatsbosbeheer. Het pad verloopt langs het aan de rechterzijde gelegen Schaapsven en het links gelegen Wildertven. Na een paar honderd meter komen we aan een opmerkelijk natuurkunstobject: Dit kunstobject ‘Werelddragers’ van kunstenaar Martin Wijngaards uit Etten-Leur heeft een hoogte van ongeveer 7,5 meter en bestaat uit vijf boomstammen, die de vijf continenten voorstellen. Tussen de boomstammen zit een houten bol geklemd. Het object is in overleg met het Brabants Landschap hier in De Pannenhoef neergezet. Martin Wijngaards wil met het werk extra aandacht geven aan ‘de rust, de schoonheid en de stilte in het gebied en de weidsheid van het landschap'. Aan de andere zijde van het pad staat een stevige bank, die aan de ene zijde uitkijkt op het kunstobject en aan de andere kant uitzicht biedt richting Lokkerberg en het gebied met de Turfvaart. Een infopaneel vertelt over de rijke geschiedenis van het turfsteken in dit gebied en hoe de turfdelvers hier in primitieve heideplaggen ‘keten’ gewoond hebben op de verhoging van de Lokkerberg.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurkunstobject ‘Werelddragers’ van kunstenaar Martin Wijngaards aan het Wildertven
We volgen het pad en komen bij KNP99, waar we rechtdoor met een paar bochten aan het bruggetje over de Turfvaart staan. Als we het bruggetje zijn overgestoken, gaat onze route rechtsaf en we bereiken na enkele tientallen meters aan de rechterkant een steiger met bankje met uitzicht over de brede waterplas van de Bijloop. Deze plek houdt de herinnering levend aan de voormalige boswachter Jan Hop, een natuurliefhebber in hart en nieren die jarenlang de natuureducatie voor de leerlingen van het Munnikenheide College in Etten-Leeur verzorgd heeft en in 2017 met pensioen is gegaan. De route gaat vanaf hier rechtsaf. We steken de Turfvaart en het ven van de Bak over via de knuppelbrug. We volgen het bospad en wandelen langs KNP97 tot we bij KNP95 op de brede zandweg met vrij liggend fietspad uitkomen. We zijn hier in het hart van Landgoed De Pannenhoef.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef - Knuppelbruggetje over de Turfvaart en de Bak
Landgoed De Pannenhoef is circa 650 hectare groot. Eeuwenlang bestond het gebied uit heide en vennen. In het begin van de 15e eeuw werd het veen afgegraven, dat zich in de laagste delen had gevormd. Nadat het veen tot op de zandige bodem was afgegraven, werd het gebied enkele eeuwen aan zijn lot overgelaten. Vanaf 1800 worden de onafzienbare heidevelden geleidelijk ontgonnen tot cultuurland en dennenbos. Van 1900 tot 1940 wordt er nog sneller ontgonnen in het kader van de werkverschaffing. Het gebied wordt ontwaterd door het verdiepen en verbreden van de Bijloop. Brabants Landschap koopt het gebied in 1970 als er nog maar 100 ha woeste grond is overgebleven. Door een langjarige natuurherstelproject is De Pannenhoef nu tot een aantrekkelijk bos- en heidegebied gemaakt met maar liefst 11 vennen. Zo zijn ook zeldzame planten, zoals heidekartelblad en moerashertshooi teruggekomen. Door het gebied stromen de Turfvaart en de Bijloop, die op sommige plaatsen nagenoeg naast elkaar liggen. De Turfvaart is speciaal gegraven om de turf af te voeren naar Breda.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Boshuisje op Landgoed De Pannenhoef
Bij KNP95 wandelen we rechtsaf en na 250 meter opnieuw rechtsaf bij de groengele markering. Het bospad volgen we met de bocht naar links tot we bij KNP94 op de kruising met de brede zandweg komen. Hier gaat de route linksaf en verlaten we de groengele markering van het wandelroutenetwerk. We kiezen voor het bospad dat aan de rechterkant parallel verloop aan dit brede zandpad met fietspad (Oosteindseweg). Op de T-splitsing aangekomen volgen we rechtsaf het fietspad voorbij aan De Hoef, de schuur en opslag van Brabants Landschap, en komen langs het bakhuisje, dat jarenlang dienst heeft gedaan als beheerderswoning voor de bosbaas Jan Adriaensen met zijn gezin. We zijn hier op de plek waar in 1840 het landgoed De Pannenhoef is ontstaan met de bouw van een schapenboerderij. Het bijzondere aan deze schaapskooi was het in die tijd met pannen gedekte dak, die de naam Pannenhoef kreeg!. De schaapskooi brandt in 1932 af en is verdwenen. Dan staan we bij de Zwarte Schuur uit 1916 met een film- en expositieruimte over de cultuurhistorie en de flora en fauna van De Pannenhoef.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef- Luisterpaal met ets van Vincent van Gogh (1881) "Moeras met lelies"
De route gaat langs de picknicktafel voorbij aan de infozuil van de Van Gogh Route naar KNP71. Door het bomenlaantje wandelen we in de richting van KNP91. Na een paar honderd meter slaan we linksaf en volgen de groengele markering. Rechtdoor geeft de afsluitboom aan dat het vennengebied van De Lokker niet toegankelijk is! Het veenmoeras De Lokker wordt voor het eerst vermeld in de "Beschrijvingh van Rijsbergen” van Johan Gommers uit 1909. De naam “De Lokker” komt van “lokke”, zowel de streeknaam voor veenpluis als de aanduiding voor een taaie laag in het veen, gevormd door fossiel veenplus. De Lokker is omstreeks 1930 een wijd en zijd bekend recreatiegebied. De mensen komen naar dit grote en ondiepe ven om er ’s winters te schaatsen. Maar in de zomer kun je er bootje varen en is het de enige plek in West-Brabant waar je gemengd kunt zwemmen, ver buiten het zicht van de bewoonde wereld, om na afloop op het terras nog een drankje te nuttigen. Dit alles is de toenmalige pastoor van Sprundel een doorn in het oog. Als een ware Don Camillo ziet hij het bosven als “een poel des verderfs” en krijgt het hoogstpersoonlijk voor elkaar dat in 1938 de Bijloop door dit reusachtig ven heen gegraven wordt, waardoor het leegloopt. Als Brabants Landschap in 1970 het gebied in bezit krijgt, blijft het beheer van het terrein tot 1991 blijft gericht op ontwateren ten gerieve van de landbouw. Inmiddels heeft Brabants Landschap sluisjes geplaatst in de Bijloop en hebben de oude vennen in het gebied van De Lokker weer iets van hun oude luister teruggekregen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef - Vogelkijkhut De Flesch
We volgen het pad naar links tot we bij KNP96 komen. Hier gaat de route linksaf richting KNP70 naar het ven De Flesch. Het oorspronkelijke ven is in 1920 is gedempt, maar met het natuurherstelproject in 1995 is door zand en veen af te graven tot op de oorspronkelijke venbodem het ven hersteld. De oorspronkelijke vegetatie is terug gekeerd met plantensoorten zoals moerashertshooi, drijvende waterweegbree, waterpostelein, duizendknoopfonteinkruid en naaldwaterbies. Verder bevinden zich er onder meer heikikkers, groene en bruine kikkers, kleine watersalamanders en alpenwatersalamanders. Naar links leidt een paadje naar de vogelkijkhut, van waaruit we zicht hebben op de waterplas van De Flesch.

Vanuit de vogelkijkhut houden we de route naar rechts aan en passeren een voetgangers doorsteek tot we op de zandweg met vrij liggend fietspad uitkomen. De groengele markering verwijst naar links tot we bij KNP70 staan. Rechtuit hebben we zicht op de het landhuis van Landgoed Arendsberg. Het Landgoed Arendsberg is rond 1460 in bezit geweest van Willem van de Marck, erfzoon van de Heren van Arenberg. In de loop der eeuwen komt het landgoed in verschillende handen. Eind negentiende eeuw wordt de Bredase bankier Van de Meer eigenaar, maar moet door financiële nood zijn bezit in 1891 doorverkopen aan Leidse meelfabrikant De Koster. Hij besteedt het beheer en bebossing uit aan de Heidemaatschappij. Twee generaties later gaat het landgoed door huwelijk over in handen van de familie De Mooy, houthandelaren. De familie De Mooy doet in 1923 het landgoed van de hand aan Willem Kölling, oprichter van de Gazelle Rijwielfabriek in Dieren, die het landgoed op zijn beurt verder uitbreidt. Als vakantiewoning laat Willem Kölling in 1925 op deze plek Villa Arendsberg bouwen onder architectuur van de Heidemaatschappij. In 1970 neemt Brabants Landschap het landgoed over.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef - Padvindersven
Voor het toegangshek naar Villa Arendsberg bij KNP70 wandelen we rechtsaf. De route gaat verder langs de bosrand en even verderop bij de bermpaal naar links. We volgen de groengele markering over het bospad tot we aan het einde op de T-splitsing met de brede zandweg met fietspad uitkomen. De route gaat naar rechts tot we op de kruising met de Pannenhoefsebaan staan. Hier staat aan de linkerkant KNP72. Linksaf langs KNP72 vervolgen we het zandpad achter de afsluitboom langs het open terrein met de bocht mee en door het bos komen we bij KNP80. Rechtsaf volgen we het pad langs de bosrand en het weidegebied tot we KNP48 bereiken aan de verharding van de Pannenhoef. We steken rechtdoor over in de richting van KNP8 en negeren naar rechts het bomenlaantje naar parkeerplaats De Bak. Aangekomen bij KNP8 steken we de Turfvaart over en bereiken vervolgens KNP46, waar we bij het bruggetje de Bijloop oversteken en het paadje naar rechts op de oever van de Bijloop volgen. De route naar verloopt tegen de klok in rond het heidegebied tot we aan het Padvindersven komen aan onze rechterzijde. Hier zien we een opmerkelijke poosplek: een hardstenen zitelement, een kunstwerk van Pien Storm van Leeuwen, waarin een briefcitaat van Vincent van Gogh is gebeiteld: ‘Zie, er zijn sommige oogenblikken in het leven dat alles, ook binnen in ons, vrede en stemming is en het gansche leven ons voorkom als een weg door de hei te zijn, maar dat is niet altijd zoo.’ Op onze Van Gogh Route is dit de tweede plek, die naar Vincent ven Gogh verwijst. Het zitelement biedt uitzicht op het Padvindersven, dat in 1989 uitgebaggerd is. Er huist sinds 1996 weer een heikikkerpopulatie en er groeit oeverkruid en witte waterranonkel. Je vindt er ronde en kleine zonnedauw, heidekartelblad en klokjesgentiaan. We volgen het zandpad met de bocht naar links langs de bosrand en hebben naar het westen zicht op open terrein. Op de oever van de Blikloop, een beekje dat ontspringt ten zuiden van Sprundel en hier uitmondt in de Bijloop, bereiken we opnieuw het bruggetje, steken over en wandelen bij KNP46 opnieuw naar KNP8.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed De Pannenhoef - Zitelement met briefcitaat van Vincent van Gogh
Na de oversteek van de Turfvaart slaan we bij KNP8 linksaf en wandelen op de oever van de Turfvaart tot we na de sluitboom op de Ettensebaan uitkomen. Hier gaat de route linksaf over de Turfvaart en meteen bij KNP18 rechtsaf. Door het klaphekje betreden langs de smalle waterloop van de Turfvaart het natuurgebied Rondgors, dat hier het stroomgebied van de Bijloop en de Turfvaart vormt. Het bestaat uit half natuurlijk grasland dat onbemest blijft en extensief begraasd wordt door Herefords runderen. Op verschillende plaatsen zijn poelen gegraven en op andere plekken is de vroeger bemeste toplaag afgegraven. Het gebied is een Ecologische Verbindingszone (EVZ), die de Pannenhoef met de verderop gelegen Vloeiweide verbindt. We wandelen over het grasbaantje tot we aan KNP62 komen en slaan hier linksaf door een hek en. Na het bruggetje over de Bijloop en ga je dan over de Bijloop links af bij KNP19. Der route loopt nu langs de Bijloop stroomopwaarts tot aan KNP17, waar we naar rechts worden afgeleid. De zandweg langs de bosschage en het buitengebied Vervul is slecht begaanbaar tot aan KNP44. Hier wandelen we rechtdoor tot we bij KNP16 uitkomen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Schuitvaart - Particulier natuurgebiedje met Voedselbos ’s Heeren Vruchten
Bij KNP16 betreden we aan de linkerzijde een klein particulier natuurgebiedje dat voor wandelaars is open gesteld. Langs het hekje en achter het bosje wandelen we rechtsaf over het smalle grasbaantje tegen de klok in langs een tweetal in het bosgebied gelegen vennetjes tot we langs het prikkeldraad van het Voedselbos ’s Heeren Vruchten weer bij KNP16 uitkomen. De groengele markering leidt ons nu met een bocht naar rechts langs het prikkeldraad rond dit voedselbos naar natuurgebied Schuitvaart. De groengele markering volgend steken we het asfalt van het Schuitvaartjaagpad over tot we bij KNP32 staan. De gemarkeerde route gaat naar links en het bospad kronkelt met enkele bochten naar rechts en links door het bosgebiedje tot we in open terrein uitkomen op een klinkerweg. De route gaat naar rechts en links tot we op de Zundertseweg staan, recht tegenover het startpunt bij KNP31 bij Baroniepoort De Menmoerhoeve. Hier eindigt onze Vincent van Gogh route.

Jammer dat op deze Vincent van Gogh route er slechts twee plekken zijn, waar de herinnering aan Vincent van Gogh in het landschap zichtbaar is. Voor meer plekken, die naar Vincent van Gogh verwijzen, is er een korte wandeling door Etten-Leur langs onder andere zijn standbeeld, dat de plek markeert van de voormalige pastorie en zijn eerste atelier, de Lambertuskerk, waarvan hij verschillende tekeningen gemaakt heeft en het voormalige Nederlands Hervormde kerkje in Leur.

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-08-2023 door C.P.J. Aerssens