OP PAD IN HET LOONSCHE LAND
Omgeving Loon op Zand 16 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loonsche Land - Imposante eeuwenoude Beukenboom
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Brasserie De Kiosk, Oranjeplein 20A, 5175 BE Loon op Zand
Ongeveer 16 KM
Deze rondwandeling in de omgeving van het Loonsche Land vertrekt vanaf Brasserie De Kiosk richting Landgoed Huis ter Heide. We wandelen richting het vennengebied van plan Lobelia, waar we over de vlonderbrug over het Moerven het bosgebied doorsteken naar Villa Huis ter Heide. Dan gaat het naar het Kraanven en bereiken we het gebied van Loonsche Land. Na oversteek van de N261 komen we op de Kraanvensche Heide. Op het laatste traject gaat de route door het Land van Kleef terug naar het eindpunt, waar we bij Brasserie De Kiosk aan het Oranjeplein gestart zijn.

ROUTEBESCHRIJVING

Deze rondwandeling start vanaf Brasserie De Kiosk op het Oranjeplein en wandelen de Kerkstraat in langs de pastorie, waarvan de bouwstijl invloeden vertoont van de Neo-Renaissance en de Neo-Gotiek en gebouwd is in 1898 onder pastoor P.H. Klijsen. We komen nu aan de fraaie in Kempische Gotiek gebouwde parochiekerk St. Jans Onthoofding met zijn imposante kerktoren van 57 meter hoogte. Hij behoort tot de mooiste van de hele streek en is een goed voorbeeld van de Brabantse gotiek. De zandstenen lijsten, die het bakstenen geraamte verlevendigen en versieren, trekken meteen de aandacht. Een bezoekje binnen loont zeer de moeite. Het priesterkoor met aansluitend een rechthoekig zaalkerkje moet rond 1400 zijn gerealiseerd. Ongeveer in 1450 wordt begonnen met de bouw van de monumentale toren. Het is een groots opgezette toren met steunberen, rijk versierd met natuursteen en kunstig metselwerk. In de 16e eeuw krijgt de kerk geleidelijk haar huidige vorm. Vanaf 1521 wordt het transept aangebouwd, alsmede de twee lagere zijbeuken aan weerszijde van het middenschip en de ruimte ten noorden van de toren, de huidige Mariakapel. In 1879 wordt de kerk nog uitgebreid met een doopkapel ten zuiden van de toren en rond 1928-1929 worden naast de beide kruiskoren twee nieuwe zijbeuken aangebouwd. De nieuwe zuidbeuk aan de Kerkstraat wordt tijdens de Bevrijdingsdagen in oktober 1944 verwoest en werd in 1950-1951 in een geheel andere stijl herbouwd. Op het kerkhof rondom de parochiekerk hebben tot op heden 32 personen hun laatste rustplaats gevonden. Er staat ook de grafkelder van de adellijke familie Verheyen, die vrijwel zeker is opgericht in 1898.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Tegel parochiekerk St. Jans Onthoofding
We vervolgen de Kerkstraat voorbij aan KNP93 en gaan dan rechtuit de Bergstraat in. Steeds rechtdoor onder het viaduct van de N261 door en rechtuit tot net voor huisnummer 39 van kapsalon Sjiek. Hier volgen we naar links de grasbaan tussen de huizen door. Meteen na de tweede sluitboom nemen we het onverharde pad naar rechts, dat na een paar honderd meter overgaat in asfalt. Links langs dit pad hebben in het verleden zogenoemde vloeivelden gelegen, die met een oppervlakte van tien hectare decennia lang gebruikt zijn bij de zuivering van het rioolwater vervuild met chroom. Deze chroomvervuiling is afkomstig van de vele leerlooierijen in de omgeving, die bij het looien van leer chroomzouten gebruikt hebben. Verderop passeren we het Gedenkbos De Spinder. Het 10 hectare grote natuurgebied bestaat uit hoge zon-doorlatende berken en Corsicaanse dennen en een open onderlaag met een gevarieerde begroeiing van lijsterbes, spork, hulst en krentenbomen. Men kan hier een eigen persoonlijke en natuurlijk gedenkmonument inrichten om de herinnering levend te houden aan een overleden dierbare, een geboorte of een bijzonder moment of voorval in het leven. De opzet van het Gedenkbos De Spinder is uniek, laagdrempelig en niet commercieel. Het is vrij toegankelijk met mooie natuurlijke dwaalpaden in de bestaande natuur.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Gedenkbos De Spinder
We komen nu op het Spinderpad en steken schuin naar rechts over en vervolgen onze route over de Molenbaan. We betreden hier Landgoed Huis ter Heide, een groot natuurgebied tussen Loon op Zand en De Moer. Vroeger was dit een uitgestrekt veengebied waar vanaf de 13e eeuw turf werd gewonnen. In de 16e eeuw ondergaat het landschap een ingrijpende verandering, omdat door de intensieve turfontginningen de veengebieden uitgeput raken. Heidevelden ontstaan en namen als Moersche Heide, Loonsche Heide verwijzen nog naar die tijd. Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw wordt op de heide grootschalig grove den aangeplant, die een eeuw later grotendeels weer geveld wordt. Met de opbrengst van het hout wordt het heidegebied verder in cultuur gebracht voor de landbouw. Er worden een tweetal boerderijen gebouwd en in 1864 verrijst de villa Huis ter Heide. Landgoed Huis ter Heide wisselt diverse malen van eigenaar, die het gebied aankopen uit beleggings- of ontginningsoverwegingen. De laatste eigenaar, de Utrechtse beleggingsmaatschappij Unitas, verkoopt het gebied in 1976 aan Natuurmonumenten. Sinds die tijd heeft Natuurmonumenten een op natuurontwikkeling gericht beheer gevoerd, waardoor flora en fauna in dit prachtige gebied aanzienlijk aan diversiteit hebben gewonnen.

We volgen de Molenbaan tot aan het asfalt van de Tussenbaan. Hier wandelen we linksaf tot we op de Galgeneindsestraat uitkomen, waar we rechtsaf slaan en dan bij KNP12 het pad naar links inslaan. Na het wildrooster komen we bij KNP66 aan het uitkijkpunt met een prachtig uitzicht op het natuurherstelplan Lobelia. Omstreeks 1995 is Natuurmonumenten hier gestart met het meerjarig natuurherstelplan “Lobelia”. In het kader van de aanleg van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) wordt nieuwe natuur gecreëerd en natuurgebieden worden met elkaar verbonden. Dankzij dit herstelplan zijn de intensief bewerkte landbouwgronden in het zuidelijke deel van Landgoed Huis ter Heide omgevormd tot het ongerepte heide- en vennenlandschap van rond 1900. Waar akkers, grasland en eentonig naaldbos ruim een eeuw het landschap bepaald hebben, is nu het oorspronkelijke landschap terug met ruim 400 hectare natte heide en een groot aantal vennen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landgoed Huis ter Heide - Uizichtplatform Lobelia
De waterlobelia, waaraan het project zijn naam dankt, is teruggekeerd, net als de vleesetende zonnedauw en klokjesgentiaan, maar ook heikikkers en de in ons land zeldzame vinpootsalamander. Tijdens de wandeling kun je, als je geluk hebt en er oog voor hebt, ook nog de volgende dieren tegenkomen: de roodborsttapuit, watersnip, blauwborst, nachtzwaluw, veldleeuwerik, rugstreeppad en de zeldzame Kempense heidelibelle en de vuurlibelle. De kans dat je Schotse Hooglanders tegenkomt is vrij groot. Zij zorgen voor een grotere variatie aan begroeiing.

Vanaf KNP66 wandelen we in westelijke richting over het brede zandpad, dat op de topografische kaart vermeld staat als Baan achter de Ruwe Bossen het vennengebied tot aan de vlonderbrug over het Moerven. We kiezen voor de route over de vlonderbrug en wandelen naar rechts tot we opnieuw op de Baan achter de Ruwe Bossen staan. Hier even rechtsaf en dan linksaf het bospad volgen bij de eerste gelegenheid naar rechts. Dit bospad wandelen we over enkele kleine heuveltjes en rechts aanhoudend helemaal uit. Door het klaphekje staan we op Galgeneindsestraat bij het vogelkijkpunt over het Bodemven, waar je onder andere vogelsoorten kunt zien zoals de dodaars, kruisbek, matkop, sperwer, boomvalk, sijs en gekraagde roodstaart.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Huis ter heide - Vlonderbrug Moerven
We volgen de Galgeneindsestraat naar rechts tot we opnieuw bij KNP12 staan. Nu gaat onze route linksaf door het klaphekje. Rechts van het pad heeft een voormalige MOB-locatie van Defensie gelegen, een munitiedepot voor tankmunitie, raketten en grotere munitie. In 2006 is deze locatie gesloopt en teruggegeven aan de natuur. We blijven het pad volgen tot de kruising van bospaden en we links voor ons een toegangshek zien van villa Huis te Heide, waar in de toekomst de natuurbegraafplaats wordt aangelegd. We gaan hier naar links en vervolgens naar rechts langs de afrastering tot we door een klaphekje op de Middellaan uitkomen. We steken recht over en komen door het klaphekje in het noordelijk deel van Landgoed Huis ter Heide. Na een tiental meters gaat de route naar rechts en volgen we de groengele markeringen tot we na het vlinderbruggetje bij KNP2 staan. We volgen get bospad tot aan het klaphekje aan onze rechterzijde. Door dit klaphekje komen we in een oud bomenlaantje en zien links in het bos een vervallend optrekje, dat ooit op het eerste bungalowpark van De Efteling heeft gestaan.

In 1959 wordt Stichting Recreatiepark Het Kraanven opgericht als dochteronderneming van Natuurpark De Efteling om een nieuw te bouwen bungalowpark te beheren. Het park wordt in 1960 in gebruik genomen met 42 bungalows, een verwarmd buitenzwembad en een receptiegebouw. Het park is een groot succes en daarom wordt in 1970 besloten Stichting Recreatiepark Het Kraanven los te koppelen van de Efteling. Het bungalowpark wordt zelfstandig en er zijn plannen om het park uit te breiden. Dit idee wordt niet uitgevoerd en zo wordt ook het onderhoud aan de huisjes steeds maar uitgesteld. Door het gedateerde uiterlijk laten steeds meer mensen het park links liggen. In 1980 gaat het bungalowpark failliet en in 1985 worden alle huisjes gesloopt. In 2003 komt het gebied in bezit van Natuurmonumenten en wordt een vrij toegankelijk wandelgebied.

© Evelien Mank-IJpelaar
Kraanven - Schuilkelder WOII Kraanvense Berg
Het bospad leidt ons met een bocht naar links waar aan de linkerzijde op de Kraanvense Berg verscholen in het bosgebied met zijn vele begroeide stuifzandheuvels een bomvrije schuilkelder uit WOII is aangelegd. Gedurende de oorlogsjaren was het terrein in het bezit van de eigenaren van Hamer van Belle, een distilleerderij in Tilburg, in 1928 ontstaan uit het samengaan van een Rotterdamse firma en een Tilburgse. Zij bouwden er een stenen landhuis en ook een schuilkelder, groot genoeg om er niet alleen henzelf, maar ook mensen van het Kraanven een veilig onderkomen te bieden in tijd van gevaar. Maar bij de naderende bevrijding, toen de familie er niet aanwezig was, pikten negentien Duitse soldaten de schuilplaats in. Maar zodra de eerste geallieerde tanks zich op het Kraanven vertoonden werden deze negentien Duitsers in zware gevechten, waarbij het huis totaal werd verwoest, door de Schotten krijgsgevangen genomen. Wat er later met de schuilkelder is gebeurd, blijft lang duister tot de huidige eigenares van het terrein de kunstenares Martina Elesen, met de mededeling komt dat de kelder nog bestaat, vlak bij het huis dat zij er sinds 1990 bewoont. De kelder verkeert nog in perfecte staat verkeert.

De schuilkelder is ingegraven in een stuifzandduin. De ingang bestaat oorspronkelijk uit een gemetselde trap van vier smalle treden naar beneden tot de stalen toegangsdeur. De kelder zelf is 4,85 m lang en 4,05 m breed; de plafondhoogte is 2,20 m, volledig gemetseld met een groot formaat klinkers. In het midden is een anderhalf steense vierkante steunpilaar van 35 x 35 cm geplaatst, van waaruit d.m.v. bogen het gemetselde plafond en de muren in vier richtingen worden gestut. De vloer bestaat uit onafgewerkt beton. Er is luchttoevoer van boven, waarvan twee buizen fungeren als rookkanalen. Omdat watererosie de ingang bedreigde zijn de zijkanten ervan verstevigd en voor het trapje een klein platform aangebracht voor extra versterking. De fotografe Evelien Mank-IJpelaar heeft de schuilkelder en omgeving professioneel fotografisch gedocumenteerd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Kraanven - Mariakapelletje
Het pad komt uit op de verharding van het Kraanven, een van de oudste buurtschappen van Loon op Zand. Het Kraanven, met zijn oude naam Craenven, wordt al vermeld in de Middeleeuwen in de Bossche Protocollen (1382 - 1391) en dankt zijn naam aan kraanvogels die er in een nabijgelegen ven neerstreken. Op het Kraanven wandelen we naar rechts en steken de kruising met Blauwloop recht over. Langs enkele markante langgevelboerderijen en het Mariakapelletje. Deze kapel van de 'Wonderdadige Maagd Maria" is gebouwd in 1998. Maar al in 1413 moet hier volgens de kronieken een kapel toegewijd aan "Sancta Maria Virgini" hebben gestaan. De beeltenis van de Wonderdadige Maagd Maria, een kopie van het Parijse Mariabeeld, zoals zij is verschenen aan de H. Catharina Laboure in 1830, waakt met uitgestrekte armen over de devotiekaarsen maar kan niet verhinderen dat deze bijna altijd uitwaaien!!

Na de bocht nemen we het eerste pad naar links bij het bord van Natuurmonumenten en volgen de groengele markering van het wandelroutenetwerk. Het onverharde pad leidt ons door open terrein en een bosje naar de kruising met de Eerste Dwarsbaan, waar we recht oversteken en het bospad volgen dat naar rechts kronkelend verloop naar het brede zandpad van het Hooispoor. Hier slaan we rechtsaf. Bij het open landschap aan onze linkerzijde slaan we linksaf door het heidegebied. Rechts aanhoudend bij de bermpaal komen in het Loonsche Land. Het eerste pad linksaf brengt ons bij een 130 jaar oude, reusachtige rode beuk, waarvan de takken zich sluiten tot op de grond en als een kathedraal om je heen vallen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loonsche Land - Frans Mombers (1881-1960) bij zijn Mombersbos of Eftelingsche Plantage
Tot aan de Middeleeuwen bestaat het Loonsche Land uit woeste, onontgonnen gronden. Het oostelijk deel van het Loonsche Land is in het begin van de 20ste eeuw aangekocht door Frans Mombers (1881-1960), een telg van een rijke leerlooiersfamilie uit Waalwijk, die het familiekapitaal in gronden belegde. Zijn ideaal was om de versnipperde natuurgebieden aaneen te sluiten om er zo een groot natuurgebied van te maken. Grote delen van zijn Eftelingsche Plantage schonk hij later aan Natuurmonumenten. Op zijn stuk van het Loonsche Land hield hij zich bezig met bosbeheer en naar verluidt gebruikte hij het gebied voor experimenten met verschillende boomsoorten. Ook legde hij in dit “Mombersbos” statige beukenlanen aan om het gebied aantrekkelijk te maken voor welgestelde jagers. De grond verkocht hij vanaf 1955 in delen aan de Efteling.

Langs deze imposante beukenboom wandelen we rechtsaf voorbij een open plek en gaat de route op de kruisen van bospaden linksaf een bospad in. Zo komen we aan een groot beukenbos met rechte lanen waan we naar rechts gaan en het beukenlaantje volgen voorbij een zwerfkei van het Keienspoor, een geschenk van de aannemers die het Efteling Loonsche Land bouwden ter gelegenheid van het 65-jarig bestaan van het pretpark. Rechtuit gaat de route en door het hek komen we uit op de oude weg van Loon op Zand naar Kaatsheuvel. Linksaf en bij het inmiddels gesloten Café “De Efteling” op de Horst steken we de Heideweg over en lopen langs Café “De Efteling” het talud op. We volgen het geasfalteerde fietspad over het viaduct van de N261 tot aan het Vredesmonument voor de oorlogsslachtoffers 1940-1945. Voor deze gedenkplek heeft de uit Drunen afkomstige kunstenaar Henk Mooij uit Drunen gekozen voor een gedrongen obelisk in de vorm van een granaat. Links van het jaartal 1940-1945 zijn granaatscherven aangebracht. De gedenkplaat houdt de herinnering levend aan de gevallenen in de Gemeente Loon op Zand tijdens WOII en de Schotse bevrijders van de 51e Highland Division.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loonsche Land - Zwerfkei op het Keienspoor
Dit monument staat op de plek, waar in de jaren 1942-1944 de Duitsers in de Loonsche en Drunensche Duinen een opslagplaats voor munitie hebben aangelegd. Deze Munitions Ausgabe Stelle (M.A.St.) is een distributieplek van munitie voor de Duitse Luftwaffe op Fliegerhorst Gilze-Rijen, dat door de Geallieerden regelmatig gebombardeerd is en waardoor het te gevaarlijk is om daar munitie op te slaan. De munitie voor de M.A.St. wordt via het station van Waalwijk aangevoerd en met speciale vrachtwagens naar deze munitieopslagplaats gebracht. Het totale complex van 300 hectare heeft bestaan uit een kazerne, verharde wegen, bunkers, uitgegraven parkeerhavens voor vrachtauto’s, een kantine, een voetbalveld en zelfs een zwembad. Het terrein is door middel van gaas en rijen prikkeldraad afgezet en heeft een loopgraaf om het terrein aan de kant van de Loonsche en Drunensche Duinen te beveiligen.

De regionale verzetsgroep André maakt in mei 1944 een gedetailleerde schets van de M.A.St. Op dinsdag 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) als de Duitsers hals over kop vertrekken, worden de explosieven gedeeltelijk afgevoerd en het overgrote deel tot ontploffing gebracht, wat dagenlang duurt. Hier in de buurt van het Vredesmonument zijn nu nog de talrijke sporen van het opblazen van het munitiedepot zien in de vorm van kleine en grote kraters. Natuurmonumenten heeft in samenwerking met Heemkundekring de Ketsheuvel in dit gebied nu een wandelroute uitgezet langs een vijftal restanten van de M.A.St. Het zijn een toenmalige parkeerhaven, een bomkrater, een mitrailleursnest, een loopgraaf en een latrine. Bij elke bezienswaardigheid kun je met je smartphone een QR-code scannen om meer informatie te krijgen over deze vijf nog zichtbare objecten.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Vredesmonument
Zo wandelen we voorbij KNP3 naar rechts de groengele markering volgend langs een toenmalige parkeerhaven. Vanaf KNP11 wandelen rechtdoor tot we bij KNP89 aan het asfalt van het Hooispoor uitkomen. Hier steken we over naar KNP17. We zijn nu op de Kraanvensche Heide. De route voert ons langs dit kleine heideveldje met enkele solitaire eiken tot aan KNP17. Archeologisch onderzoek heeft op de Kraanvensche Heide nederzettingssporen uit de bronstijd en de vroege ijzertijd vrijgegeven. Dit is ook het gebied waar tot aan de Late Middeleeuwen bescheiden boerengemeenschappen in betrekkelijke welvaart wonen, maar door overbegrazing en te vaak plaggen van de heide heeft het oprukkende stuifzandgebied de middeleeuwse dorpjes Efteling en Westloon bedolven. Vanaf KNP17 houden we de gemarkeerde route naar links aan richting KNP14. Op het fietspad van de Waalwijkse Baan aangekomen wandelen we rechtsaf tot op het punt waar aan de linkerzijde een bankje staat. Hier gaat onze route linksaf langs het bankje. We volgen op de T-splitsing rechtsaf.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Gedenksculptuur voormalig Willibrordkerkje op Venloon van kunstenaar Jan van Strien
Door het bos en langs het speelbos van Kampeerboerderij Land van Kleef komen we even verderop aan de Kerkenakker. Een opvallende Gedenksculptuur uitgevoerd in roestbruin Corténstaal van kunstenaar Jan van Strien is hier geplaatst in het kader van 750 jaar Loon op Zand. Het is duidelijk herkenbaar als “kapel”. In het materiaal is naast de gotische ramen ook de contour van Willibrord uitgesneden. Zijn bisschopsstaf en de wijnkruik completeren het kunstwerk. Dit monument geeft aan dat in het jaar 1269 op het perceel van de Kerkenakker de aan Sint Willibrord gewijde parochiekerk van het verdwenen buurtschap Venloon heeft gestaan. Een opgraving in 1950 brengt immers een aantal graven en aardewerk aan het licht. De ontdekking van funderingsresten, een aaneengesloten gemetselde steenlaag en een rondlopende muur tonen aan, dat dit de plaats is van die vroegere Willibroduskerk.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Tegel Muziekkiosk 1951
We volgen de afrastering van de Kerkakker met de bocht naar rechts en houden op de brede zandweg rechts aan langs een weiland. Met de bocht mee komen we langs de buitenaccommodatie van Kampeerboerderij Land van Kleef in het gelijknamige buurtschap. Naar rechts wandelen we langs het hertenparkje en rechtdoor voorbij aan B&B Achterom bereiken we de bosrand, waar we meteen het bospad naar links volgen. Zo komen we aan de Venloonstraat! Nu volgt het laatste traject door de bebouwing. En over het Oranjeplein bereiken we Brasserie De kiosk, het startpunt van deze rondwandeling.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- Wandelroute uitgezet in eigen beheer
- Wandelgids "De mmoiste netwerkwandelingen - Hart van Brabant", Charles Aerssens en Theo Halin, Uitgeverij Elmar, € 14,99.



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gewijzigd en aangepast op 14-09-2020 door C.P.J. Aerssens