LANGS LINIES EN SCHANSEN
Omgeving Den Hout - Breda 12,5 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Den Hout - Baroniepoort Pannenkoekenhuis Koeckers
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek













 Parkeerplaats Baroniepoort, Ruiterspoor 71, 4911 BA Den Hout
Ongeveer 12,5 KM
Deze rondwandeling ten noorden van Breda voert langs de oude verdedigingslinie en schansen, uit de 80-jarige Oorlogen. De vesting Breda is het strijdtoneel op de grens van Spaans Brabant en het Holland van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Spaanse troepen van Spinola en de Staatse troepen onder commando van Frederik Hendrik van Oranje bevechten elkaar met wisselend succes. In 1625 bij het beleg van Breda komt de stad in Spaanse handen en kan “Stedendwinger” Frederik Hendrik 12 jaar later de stad definitief innemen. De route voert over de Linie van de Munnikenhof en langs het Markkanaal. Aan de overzijde gaat het naar het gehucht Strikberg met een uitstapje naar de Spinola Schans. Vanaf Strikberg verloopt de route door de Lage Vuchtpoler langs waterloop Groote Kruisvaart naar polder De Moeren. Aan de zuidkant van het Markkanaal volgen we de Linie van de Munnikenhof en langs Landgoed Bergvliet naar Ter Aalst. Bij het monument voor de Poolse soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie over de Ter Aalsterbrug terug naar het vertrekpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

Deze rondwandeling voert ten noorden van Breda langs de oude verdedigingslinie en schansen voeren, die aangelegd zijn ten tijde van de 80-jarige Oorlogen (1568 – 1648), en start vanaf de parkeerplaats bij Baroniepunt Pannenkoekenhuis Koeckers, vlak bij de Ter Aalsterbrug. Na 100 meter bereiken we KNP91 net voor de Ter Aalsterbrug over het Markkanaal. Hier volgen we naar rechts het onverharde pad op de oever van het Markkanaal. Na een paar honderd meter buigt het pad bij KNP61 voor de sluitboom naar rechts en komen we over het Markkanaalpad op de kruising met Terheijdenspoor en Bankenweg bij KNP28. We slaan linksaf en volgen de verharding over de Bankenweg. Zo komen we verderop bij de T-splitsing in het buurtschap Munnikenhof, waar we bij KNP80 opnieuw links het asfalt volgen langs de zuidkant van de Zegge- of Binnenpolder. Het buurtschap dankt zijn naam aan de Norbertijnen van de Onze Lieve Vrouwe abdij uit Middelburg, die van 1324 tot 1411 eigenaar van dit gebied geweest zijn. Hier is turf gestoken als brandstof en uit de as van deze turf wordt ook zout gewassen om groente en vlees te pekelen om langer te kunnen bewaren. Voorbij een langgevelboerderij uit 1647 komen we voorbij de scherpe bocht naar links en rechts langs een poeltje bij KNP19. Een infopaneel geeft aan dat we hier bij de Voormalige Linie van de Munnikenhof zijn aangekomen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Den Hout - Baroniepoort Pannenkoekenhuis Koeckers
Deze Linie van de Munnikenhof maakte deel uit van de verdedigingsgordel van linies en inundatiegebieden, die tezamen ooit de Zuid-Hollandse Waterlinie gevormd heeft. Deze zigzaggende linie is aangelegd in 1701 naar een ontwerp van de beroemde vestingbouwer Baron Menno van Coehoorn ter bescherming van het Graafschap Holland. De gordel bestaat uit een hoge wal met aan de oostzijde, waar de vijand werd verwacht, een brede gracht. Aan beide vleugels liggen lunetten, spievormig deel van het verdedigingswerk. De linie wordt sinds 1913 doorsneden door het Markkanaal en loopt aan de overzijde door richting Landgoed Bergvliet. Het gebied is sinds 1956 in bezit van Staatsbosbeheer, die probeert het natuurlijk landschap te handhaven door hier een biotopische omgeving te scheppen voor amfibieën. De 1100 meter lange linie is oorspronkelijk niet met bomen begroeid en vermoedelijk pas na de Belgische Opstand 1830) met eikenhakhout beplant. Vanaf KNP19 volgt onze wandelroute het groengeel gemarkeerde pad de contouren van de verdedigingsgordel in de richting van het Markkanaal. Bij KNP15 staan we op de oever van het Markkanaal.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Den Hout - Linie van de Munnikhof, Ontwerp Menno van Coehoorn 1701
Het Markkanaal is bijna zes kilometer lang en vormt een verbinding tussen het Wilhelminakanaal bij Oosterhout en staat in open verbinding met de Mark bij Terheijden, ten noorden van Breda. Hierdoor kan het kanaal water bergen als de Mark niet genoeg afvoercapaciteit heeft, bijvoorbeeld na een hevige regenbui. De kanaaldijken van het Markkanaal zorgen er dan voor dat er geen overstromingen plaatsvinden. Bij Oosterhout wordt het kanaal afgesloten door de Marksluis, die verbonden is met de Amer. In 1913 wordt begonnen met het graven van het Markkanaal door werklozen. Dit gebeurde met de hand. En op 4 oktober 1915 voeren de eerste schepen door het kanaal. In 1976 is het kanaal verbreed.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Terheijden - Brug over het Markkanaal
Bij KNP15 wandelen we rechtsaf op de oever tot we aan het viaduct staan. Hier bij KNP11 beklimmen we naar rechts het talud en steken naar links het kanaal over. We gaan meteen linksaf omlaag naar KNP60 op de oever van het Markkanaal. Linksom komen we op de Hartelweg, die we even naar links volgen tot op de T-splitsing met de Salesdreef. We wandelen naar rechts langs bosgebiedje Hartel tot we in het gehucht Strikberg komen, dat ooit is ontstaan op een rivierduin langs de oostelijke oever van de Mark. In het buurtschap Strikberg bij KNP37 maken we langs de Hartelhoeve even een uitstapje naar KNP18. Hier is de toegang naar de restanten van de voormalige Spinola Schans, een overblijfsel uit de 80-jarige oorlog (1568 -1648). De buitengracht is niet veel meer dan een smalle sloot. Dan krijg je vervolgens de buitenwal, de verlande binnengracht en tenslotte de eigenlijke schans, die hier zo’n 10 meter bovenuit torent. Deze is min of meer vierkant en heeft op de hoekpunten grote bolwerken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Strikberg - Spinola Schans
De schans ontleent zijn naam van de Spaanse bevelhebber Ambrogio Spinola, die hier in 1624 een ideale plek vond voor een legerkamp en schans, strategisch gelegen om de wegen van Breda naar het noorden en noordwesten, zowel te land als te water, te kunnen beheersen voor de belegering en uithongering van Breda. Frederik Hendrik poogt in 1625 Breda te ontzetten, maar op 5 juni van dat jaar geeft Breda zich over aan de Spanjaarden. Twaalf jaar later behaalt Frederik Hendrik alsnog zijn overwinning op de Spanjaarden. In 1639 kreeg de schans zijn huidige uiterlijk met vier bolwerken, een verharde weg omgeven door een gracht. Hoewel de Spinola Schans in de oorlogen daarna nog regelmatig een bezetting gehad heeft, neemt vanwege de veranderde strategie de waarde als verdedigingsschans langzamerhand af. Toch heeft de Spinola Schans tot na de Tweede Wereldoorlog als verdedigingswerk gediend.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Overgave van Breda, Diego Velázquez (1634)
Na het bezoekje aan deze Spinola Schans wandelen we terug naar Strikberg. Hier gaat de route bij KNP37 rechtsaf om vervolgens bij KNP31 linksaf de Lage Vuchtpolder in te gaan. In dit gebied van de uitgestrekte Vuchtpolder zijn in de vroege de bossen zijn gekapt en wordt tussen 1331 en 1335 aan de Abdij van Tongerlo concessie verleend om er het veen af te graven. Dit wordt via de Groote en Kleine Kruisvaart afgevoerd. Zo kan het gebied door de lage ligging en de vele sloten diverse malen bij eerder genoemde militaire acties in de 17e en 18e eeuw tussen de 60 en 120 cm onder water gezet worden, waardoor de door paarden getrokken kanonnen niet verder kunnen oprukken. Nog steeds zien we er rechte sloten die inmiddels al vele honderden jaren oud zijn. Van veen is geen sprake meer en in de 20e eeuw is de Vuchtpolder omgevormd tot landbouwgebied met vruchtbare weilanden. Het gebied wordt nu langzaam teruggegeven aan de natuur en zo vinden we in de polder en haar randgebieden verschillende soorten zeldzame broedvogels, zoals de grutto. Maar ook de sloot- en oevervegetaties hebben een belangrijke botanische waarde.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - De Lage Vuchtpolder
De onverharde veldweg slingert langs KNP33 en KNP34 door de Lage Vuchtpolder naar de Groote Kruisvaart, een oude turfvaart die we naar links volgen over een brede grasbaan. Bij KNP41 is het even opletten. Hier moeten we de oude turfvaart via het bruggetje oversteken, waar opnieuw een KNP41 staat en we de richting naar KNP16 aanhouden. De route voert door het open polderlandschap naar de Middenweg. De groengele markering over grasbaan langs dit verhard weggetje leidt ons langs polder De Moeren naar de Salesdreef. Een infobord geeft aan dat we opnieuw bij de Linie van de Munnikenhof aan de zuidkant van het Markkanaal staan. We steken de Salesdreef over en door de linie bij KNP16 gaat de route naar rechts over het Koestraatje. Tussen holes van Golfbaan Landgoed Bergvliet door en langs het bungalowpark wandelen we richting het gehucht Ter Aalst, dat ooit landelijke bekendheid heeft genoten door zijn centrum voor wolvenopvang.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Breda - Zicht op de Lage Vuchtpolder
Dit oude buurtschap is een kleine enclave, die grenst aan het Markkanaal en het dorp Den Hout. De eerste vermelding van Ter Aalst dateert uit 1311. Archeologische vondsten uit de IJzertijd en de Romeinse tijd tonen aan dat hier al eerder bewoning was. Op een landkaart uit 1624 kun je zien dat hier een herberg stond: ‘t Pannenhuys. Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648) hebben de Spanjaarden tijdens de belegering van Breda in 1625 er kleine schansjes opgeworpen rondom deze herberg met brouwerij. In 1800 brandt de oude herberg af en kort daarna wordt deze weer herbouwd. Later wordt de herberg een boerderij. Op 1 november 1944 wordt het pand door een granaat volledig vernield. Na WOII wordt de boerderij herbouwd maar uiteindelijk in 2004 afgebroken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Den Hout - Oorlogsmonument 3 november 1944
Het asfalt leidt ons door het gehucht naar links tot aan KNP36. Vanaf hier verloopt het laatste traject richting KNP91. Zo komen we op het zandpad langs het Markkanaal. Naar rechts bereiken we verderop de Bergsebaan bij de Ter Aalsterbrug. We staan hier op een laatste markant punt in de route. Hier zien we een ‘luisterzuil” van de Liberation Route en een opvallende zwerfkei met plaquette. Deze maken ons duidelijk dat hier op 3 en 4 november 1944 bij Operation “Pheasant” de Geallieerden, bestaande uit de 4e Poolse Tankbrigade, de 212 Schotse Royal Engeneers en de Prinses Irene Brigade slag geleverd hebben met 711e Infanterie Divisie van de Duitsers. Zij leverden een hevige strijd om het bezit van deze brug over het Markkanaal in de begindagen van november 1944. In eerste instantie mislukt de oversteek van het Markkanaal, dat deel uitmaakt van de Mark-Dintellinie, van de Polen van de 1ste Poolse Pantserdivisie onder voering van Generaal Stanislaw Maczek. De Duitsers bieden zware tegenstand.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Den Hout - Baillybrug "Success Bridge" november 1944
De tweede poging heeft wel succes. De Duitsers worden nu misleidt doordat in de vroege ochtenduren van 3 november 1944 vanaf de Spinola Schans bij de Hartel met tanks op Den Hout wordt geschoten en ook met andere voertuigen veel lawaai wordt gemaakt. De Duitsers reageren met zwaar artillerievuur op deze schijnaanval. Ondertussen worden bij de Ter Aalsterbrug de slapende Duitsers in hun loopgraven verrast. De Polen van het Bataljon Strzelcow Podhalanskick zijn in de duisternis met hun vouwboten zo stil mogelijk vanuit de bosrand het Markkanaal overgestoken. Na een dag van hevige gevechten met meer dan 30 Poolse gesneuvelden, is er een bruggenhoofd in de vorm van een halve cirkel die tot enkele meters voorbij het voormalige Café “Het Kopske” reikt. De Duitsers bieden met artillerievuur tegenstand, maar de Polen houden stand totdat in de late middag de beloofde versterking uit Oosterhout arriveert. Het zijn de Schotten en de Prinses Irene Brigade, die via Tilburg, Dongen en Oosterhout komen en met hun artilleriebatterij vuursteun verlenen. Dan pas is het voor de Engelse 240 Field Company Royal Engineers mogelijk een Bailly brug te bouwen, zodat de opmars van de Geallieerde troepen kan worden voortgezet. Deze brug krijgt de naam “Success Bridge”.

Voor de laatste 100 meter van deze rondwandeling steken we de Ter Aalsterbrug over en wandelen langs KNP91 naar ons eindpunt Baroniepunt Pannenkoekenhuis Koeckers.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25 000, 44D Oosterhout
- Wandelroute in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gewijzigd en aangepast op 12-12-2020 door C.P.J. Aerssens