DE ETTENSE BEEMDEN ROUTE
Omgeving Etten-Leur 12,5 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Zwartenbergse molen aan de Halsche Vliet
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek











 Parkeerplaats Zwartenbergse molen, Zevenbergseweg 21, 4871 NJ Etten-Leur
Ongeveer 12,5 km
Deze afwisselende rondwandeling ten noorden van Etten-Leur voert door een landschappelijke natuurparel op de ‘Naad van Brabant’, de grens van de Brabantse kleigordel en de Brabantse zandgronden. Het is een eeuwenoud agrarisch cultuurlandschap van hooilanden in combinatie met broekbosjes, kleine stukken rietmoeras en natte schraallanden. Door de bijzondere samenstelling en constante toevoer van mineraalrijk kwelwater zijn de natuurreservaten De Berk en De Strijpen drassig. Ze hebben een hoge natuurpotentie, die door Staatsbosbeheer in stand wordt gehouden. De Zwartenbergse molen is startpunt voor een verrassende wandeling langs deze kleine natuurgebieden op de grens van zand naar klei. In het poldergebied wandel je over rustige weggetjes en heb je een weids uitzicht waarin een aantal grote windmolens de einder domineren. Vanaf de Halsche Vliet voert het laatste traject over een oud dijkje langs aan een aantal wielen, restanten van de Sint Elizabethsvloed, terug naar het vertrekpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

We vertrekken voor deze rondwandeling vanaf de parkeerplaats bij de Zwartenbergse molen aan de Leursche Haven. De route verloopt even noordwaarts langs deze Zwartenbergse molen, een poldermolen aan de Leursche haven in de plaats Gemeente Etten-Leur. Eigenaar is het Waterschap Brabantse Delta. De molen is een ronde stenen grondzeiler, die een afgebrande molen uit 1721 vervangt en in 1888 nogmaals afbrandt. Vroeger liep het riviertje de Mark vanuit de noordelijk gelegen Halsche Sluis met een grote bocht tot waar nu de molen staat. Vandaar volgde het de bedding van de Leurse Haven in westelijke richting. Pas later heeft de Mark de huidige bedding gekregen. Door de indijking van het gebied in 1507 kon men de nieuwe polder De Haagsche Beemden bemalen. Eerst via de Halsche Sluis en vanaf 1722 via de achtkantige Zwartenbergse molen, die in 1899 na een brand door de nu nog bestaande bovenkruier vervangen is. Aanvankelijk wil men na de brand een stoomgemaal bouwen, maar de brandverzekering zou in dat geval een aanzienlijk lager bedrag uitkeren dan bij vervanging door een nieuwe windmolen. Nu bemaalt de Zwartenbergse Molen de verderop gelegen polder De Haagsche Beemden op vrijwillige basis. Het waterschap heeft de molen in 2006/2007 inwendig en uitwendig gerestaureerd en kan maximaal 80 kubieke meter water per minuut verplaatsen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Infopaneel De Berk - De Strijpen
Op de drukke T-splitsing met de Zevenbergseweg steken we over en slaan hier bij KNP65 rechtsaf op het dubbele fietspad. Voorbij de bushalte komen we aan KNP 64 en steken dan naar rechts het asfalt over. De route gaat hier rechtsaf en we slaan linksaf bij het hekwerk over de smalle Halsche Vliet. Rechtuit langs de Halsche Vliet wandelen we door tot aan de groengele markering die naar links verwijst. Linksaf komen we in Natuurreservaat De Berk. Dit gebied bestaat uit oude en jonge veenputten met daar tussen dijkjes en stukken blauwgrasland met moerassen en elzenbroekbosjes. De originele veenputten zijn ontstaan door het turfsteken in de periode van omstreeks 1850 tot aan WOII. De rechthoekige putten zijn zo groot dat één man er op één dag turf uit kon steken. Op de dijkjes rondom de putten werd de uitgestoken turf te drogen gelegd. De nieuw gegraven veenputten zijn niet om turf te winnen, maar om de verschillende stadia van verlanding in deze petgaten te volgen. Zo ontstaat een opeenvolging van vegetatietypen, waardoor de ontwikkeling van open water, via trilveen naar vast land zichtbaar wordt. Het is een drassige gebied! Natuurreservaat De Berk is ornithologisch en botanisch van grote betekenis.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurreservaat De Berk - veenputten of petgaten
Het pad zoekt slingerend zijn weg tot we bij KNP72 uitkomen aan het open gebied met weilanden. Hier gaat onze route achter het slootje linksaf en we vervolgen het traject door het drassige boslandschap tot we aan open terrein uitkomen. Nog even langs de bosrand en dan de markering naar links volgen tot de op de Strijpenseweg staan bij KNP71. We wandelen linksaf voorbij aan KNP71. Even voorbij het bosgebiedje aan onze rechterzijde komen we aan KNP62. Hier volgen we naar rechts de grasbaan en voorbij de bocht naar rechts betreden we achter de sluitboom het Natuurreservaat De Strijpen. Dit natuurgebied ligt op de overgang van de hogere zandgronden naar het boezemgebied van de Mark en dankt zijn naam aan de lange smalle percelen (strijp of streep) waar in kleine stroken turf werd gestoken. De Strijpen had vroeger een waterbergingsfunctie, wanneer de Mark het overtollige water niet meer kon bergen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Op weg in natuurreservaat De Strijpen
De natuurgebieden De Berk en De Strijpen zijn eigendom van Staatsbosbeheer en vragen om een gevarieerd beheer. Staatsbosbeheer wil er de oude natuurwaarden terugbrengen door het gebied weer natter te maken en vervuild oppervlaktewater buiten het gebied te houden, zodat in dit eeuwenoud agrarisch cultuurlandschap van hooilanden met broekbosjes de vroegere, zeer soortenrijke plantengroei terugkeert. We zien er weer bijzondere soorten als: Stijve zegge, Draadzegge, Poelruit of Blaaszegge en waterplanten zoals Waterviolier, Vlottende bies, Brede waterpest, Pilvaren, Stomp en Spits fonteinkruid. Zeldzamer zijn Ongelijkbladig fonteinkruid en Stijve moerasweegbree. Het is een gunstig biotoop voor weidevogels als Grutto, Watersnip en Tureluur. Daarnaast komen in de nattere delen van het gebied Blauwborst, Bruine kiekendief, Rietzanger, Sprinkhaanrietzanger en Waterral voor.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Pauzeplek aan de Hooglaarsestraat
De lange grasbaan leidt ons tussen de elzenbosjes door naar het open gebied van de polder Halderdonk. Zo komen we op de verharding van de doodlopende Hooglaarsestraat. Duidelijk is te zien dat hier enkel landbouwverkeer gebruik van maakt. Voorbij de voormalige vuilstort van Prinsenbeek komen we aan KNP26 met bankje voor een korte koffiepauze. Weer op weg is duidelijk te zien dat we door een agrarisch polderlandschap wandelen Het volgende traject leidt ons over de verharding naar de rand van het buurtschap Groot Overveld, gelegen op een in de ijstijd gevormde dekzandrug. De naam “Overveld” komt al in de 13e eeuw voor en verwijst oorspronkelijk naar een 'woest of onbebouwd’ terrein met verspreid liggende boerderijen langs de rand van de voormalige heide grenzend aan het drassige kleigebied. Op de T-kruising aangekomen met de Overveldsestraat wijst de groengele markering ons naar links voorbij aan de Maria-Hoeve. Zo komen we verderop aan KNP23, waar we rechtdoor richting KNP61 volgen over de Halseweg. Met de bocht naar links passeren we een tweetal grote tuindersbedrijven en wandelen door tot we aan de rechterzijde de doodlopende Polderweg bereiken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Halseweg - Polderweg
De groengele markering leidt ons hier naar rechts tot we na goed 300 meter linksaf over een dijkje langs een sloot worden afgeleid langs de westzijde van polder Weimeren, die voor langere periode niet toegankelijk is. Staatsbosbeheer en Waterschap Brabantse Delta zijn hier een langlopend project gestart om de waterhuishouding in het natuurgebied te verbeteren en de natuur meer ruimte te geven, als onderdeel ook van het Natuurnetwerk Brabant. In deze polder Weimeren ten zuiden van het riviertje de Mark wordt de komende tijd een robuust moeras- en waterplassengebied met bosjes en ruige graslanden gerealiseerd, evenals een hoogwaterbergingsgebied. Daarnaast wordt er beplanting aangebracht in de vorm van bosschages en houtsingels. De grasbaan verloopt met een kleine knik naar links tot aan de Halseweg, waar we rechtsaf op het dijkje de grasbaan blijven volgen tot aan KNP61 aan De Hillen. Hier houden we links aan en komen even verderop aan het gemaal Halle.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Zandwiel aan de Haagse Dijk
Dit elektronisch gestuurde gemaal Halle is gesitueerd aan de noordzijde van de huidige kreek van de Halsche Vliet, die ontstaan is uit een oude meander van de Mark. in 1968 neemt dit gemaal met 2 pompen de functie over van de Zwartenbergse molen en bemaalt twee polders. Enerzijds verzorgt het de afwatering van de westelijk gelegen Zwartenbergse Polder en anderzijds dat van het stroomgebied van de oostelijke Haagse Beemden. Het overtollige water wordt noordelijk naar de hoger gelegen Mark gepompt. Het omgekeerde is ook mogelijk als in de zomer het waterpeil in de lagere gedeelten te laag komt te staan. Hier moeten we constateren dat de markering van het wandelroutenetwerk enige onduidelijkheid beidt. De oorspronkelijke KNP61, die nu oostelijk staat, is gedeeltelijk ontmanteld en de markering richting de Mark en naar KNP24 is verdwenen! Reden voor ons om hiervan VisitBrabant op de hoogte te brengen. Een picknickbank biedt de mogelijkheid om even te pauzeren.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurreservaat De Strijpen met de Halsche Vliet
Enkele tiental meters verderop komen we aan KNP68, waar we linksaf het bruggetje over een afgedamde tak van de Halsche Vliet oversteken. Onze route verloopt nu slingerend op de westoever van de Halsche Vliet zuidwaarts op de Haagse dijk. Rechts en links van die oude dijk liggen kort na elkaar verschillende wielen, restanten van voor de Sint Elizabethsvloed (1421). De herstelde dijk gaat meestal met een bocht om het wiel heen. De grootste is het Zandwiel, een cirkelvormig ven dat overgebleven is na een dijkdoorbraak en al op een kaart uit 1680 is ingetekend. Verderop ligt het kleinere Romme’s wiel. Omdat deze wielen niet zijn gedempt zijn er kleine natuurgebiedjes met broekbosjes ontstaan, die afgesloten zijn van de poldersloten. Naar het westen hebben we zicht op Zwartenbergse Polder, waar een viertal moderne windmolen de horizon 'vervuilen'. Aan de oostzijde wordt de Halsche Vliet begrensd door Natuurreservaat De Strijpen, waar we aan het begin van de wandeling zijn geweest. Voorbij aan Natuurreservaat De Strijpen zien we spoedig de Zwartenbergse molen voor ons en we komen op de Strijpenseweg bij KNP63. Nu rechtsaf en langs KNP64 en KNP65 zijn het nog een paar honderd meter, die ons scheiden van het vertrekpunt van deze rondwandeling: de Zwartenbergse molen, waar we de Ettense Beemden route gestart zijn.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 44C Zevenbergen
- Wandelroutenetwerk Brabant West 1:40.000
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 30-04-2021 door C.P.J. Aerssens