CIRCUIT GUSTAVE COURBET DAG 5
Traject Lods - Châteauvieux-les-Fossés - Montgesoye - Ornans
14 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Zicht op Lods vanaf oude brug over de Loue
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek











 Lods, parkeerplaats aan de brug over de Loue
Ongeveer 14 km.
Deze laatste dagwandeling vormt de vijfde etappe van het Circuit Gustave Courbet. We starten in Lods. De route volgt vanaf La Reculette op de D32 de rood-witte markering van de GR590 over de Côte Martin en door het Forêt de Champaloux naar Châteauvieux-Les-Fossés. We dalen af naar de vallei van de Loue net buiten Vuillafans en kiezen hier voor de GR595 over het oude spoortracé direct langs de Loue naar Montgesoye en vandaar door naar Ornans. Via het gehucht Nahin en door de Rue Eugène Cusenier en de Rue Pierre Vernier gaan we terug naar ons startpunt van het Circuit Gustave Courbet, het Musée Gustave Courbet. Hier is het eindpunt van deze dagwandeling en zit het Circuit Gustave Courbet er op. De routemarkering is goed aangegeven en de routekaarten IGN 1:25 000, 3324ET Arc-et-Senans - Quingey en 3424OT Ornans - Source de la Loue waarop de GR590 en GR595 zijn handig om eventueel een variant te kiezen.

ROUTEBESCHRIJVING

Voor deze laatste dagwandeling van het Circuit Gustave Courbet vertrekken we vanaf de parkeerplaats aan de oude brug in Lods en lopen over de D32 richting Longeville. Na anderhalve kilometer over deze asfaltweg komen we in de eerste haarspeldbocht aan de Ruisseau de la Grande Baume, op de topografische kaart aangeduid als La Reculette. Hier gaan we rechtsaf en stappen op de GR590. Het bospad leidt ons tussen de bomen door over de Côte Martin met zo nu en dan even zicht op Lods. Verderop komen we in het Fôret de Champaloux. Naar rechts krijgen we zicht op Vuillafans. Vuillafans ligt diep verscholen in het steile, nauwelijks één kilometer brede dal van de Loue. De steile hellingen en rotswanden hebben aan de bovenkant harde kalkranden die uitlopen op het Plateau van Échevannes in het noorden. Naar het westen reikt het gebied van Vuillafans tot de rand van steile, vooruitspringende rotshellingen met aan de bovenzijde harde kalksteen van het Plateau van Amancey. Het is hier dat we de GR590 volgen en we komen op het kleine pleintje met wegkruis en bron in het gehucht Châteauvieux-Les-Fossés, dat tegenover Vuillafans op de westelijke oever van de Loue zich ongeveer 100 meter boven het dal verheft. Al meteen komen we in gesprek met een oude man, die onmiddellijk zijn motermaaier uitzet en zittend op een bankje ons honderd uit verteld over deze plek.

© L.A.W.V.VIA-VIA
GR590 door het Forêt de Champaloux
In het gehucht, dat vroeger als Châteauvieux op de kaart stond, is een Middeleeuwse burcht in de 9e eeuw gebouwd door de Heren van Montgesoye, die het tot middelpunt van hun Heerlijkheid hebben gemaakt. Onder de Heren van Salins wordt dit Châteauvieux een belangrijke Heerlijkheid in het dal van de Loue, die de zoutweg van Besançon naar Pontarlier controleert en hierdoor vaak conflicten heeft met het aan de overzijde van de Loue gelegen Châteauneuf bij Vuillafans. In 1620 wordt de inmiddels vervallen burcht door Ferdinand de Rye herbouwd en verder versterkt. Het kasteel komt bij de Franse Revolutie in bezit van de Franse Staat en wordt in 1807 door brand verwoest. Na die brand wordt de burcht in de tweede helft van de 19e eeuw weer opgebouwd door de familie Boiteux en is nu privé-bezit. Naast de burcht ontwikkelt zich het kleine dorp met een Lavoir (1862) en een Mairie (1862) van de architect Lapoire. Maar vooral de Chapelle Notre Dame du Haut Ciel uit 1770 is een juweeltje. Het kerkje bezit een fraai in hout uitgevoerde retabel versierd met acanthusbladeren, guirlandes en eikenblad. We zien er een barokke altaar, met aan beide zijden een heiligenbeeld. Centraal achter het vergulde tabernakel is een schilderstuk dat de Hemelvaart van Christus voorstel. Bovenaan wordt het retabel gekroond met een geschilderd ornament dat de Heilige Familie uitbeeldt, geïnspireerd op een gravure van de Antwerpse kunstenaar Hieronymus Wierix (1553-1619).

© L.A.W.V.VIA-VIA
Châteauvieux-Les-Fossés - Chapelle Notre Dame du Haut Ciel (1770)
Links onderlangs de hoge en brede omwalling van het burcht verlaten we deze rustieke plek van Châteauvieux-les-Fossés, dat in 1678 bij de Vrede van Nijmegen samen met de Franche-Comté aan Frankrijk komt. Om verwarring te voorkomen met Châteauneuf wordt pas in 1923 de nieuwe naam Châteauvieux-les-Fossés officieel op de kaart gezet. Wij dalen af door het bos en komen op de plek waar de erosiedalen van de Ruisseau de Vergetolle en de Ruisseau de Raffenot samenvloeien en vervolgens voert de route ons naar de Loue. Zo komen we in het westelijk van het Vuillafans gelegen nieuwbouwwijkje. Vanhier hebben we naar het noordoosten zicht op het oude Vuillafans met zijn driebeukige Église de l'Assomption in de 15e -16e eeuw in Gotische stijl gebouwd. De kerk heeft een rijk interieur waaronder wandschilderingen en beelden uit de 18e eeuw, een hoofdaltaar, preekstoel en koorbanken uit de 18e eeuw. In de dorpskern zijn talrijke huizen en boerderijen in de karakteristieke bouwstijl van de Franche-Comté uit de 16e tot 18e eeuw bewaard gebleven. Tot de oudste huizen wordt het herenhuis La Forteresse uit de 14e eeuw gerekend. Een driebogige stenen brug uit de 17e eeuw verbindt de oevers van de Loue, waarlangs we ook een oude bezienswaardige graanmolen met waterrad vinden. Van de burcht Châteauneuf, die in de 17e eeuw is verlaten, zijn alleen nog ruïnen over.

Voor onze Nederlandse geschiedenis is Vuillafans vooral bekend door Balthasar Gerards (1557- 1584), de moordenaar van prins Willem van Oranje (Willem de Zwijger), die afkomstig is uit dit Franse dorp. Eigenlijk heet hij Balthasar Gérard. Vuillafans is trots op zijn geboortehuis, dat een bescheiden toeristische trekpleister is geworden. De straat waar hij is geboren heet tegenwoordig nog Rue Gérard. Zijn familie speelt in de kleine dorpsgemeenschap een vooraanstaande rol. Zijn vader spreekt recht over de inwoners en zou slotvoogd zijn geweest van het nabijgelegen Châteauneuf van de familie De Bauffremont. Balthasar is het negende kind van Jean Gérard en Barbe d'Emskerque en wordt streng katholiek opgevoed. Hij is een groot bewonderaar van Filips II. Hij studeert aan de universiteit van Dole, waarvan bisschop Granvelle beschermheer is. Daar laat hij, al voordat Filips II zijn prijs uitlooft, aan medestudenten een mes zien dat hij naar eigen zeggen in het hart van Willem de Zwijger zal planten. Als Filips met zijn beloning op de proppen komt, vormt dat een extra stimulans. De overtuigde katholiek werkt er jaren naartoe om in de buurt van prins Willem van Oranje te komen. Daarbij geeft hij zich uit voor de zoon van een rijke protestantse edelman. Op de fatale dag maakt hij zijn opwachting bij Willem met het verzoek hem reisbescheiden te verschaffen. Hij spreekt de prins aan voordat deze met de burgemeester van Leeuwarden aan tafel ging. Louise de Coligny, de vierde echtgenote van Willem van Oranje, is bij dit gesprek aanwezig en vraagt nog aan de prins wie deze vreemde van nervositeit trillende man is.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Moordaanslag op Willem van Oranje door Balthasar Gerards op 10 juli 1584
Tijdens het eten haalt Balthasar Gerards twee pistolen: één om Willem te vermoorden en één om zijn aftocht mee te dekken. Zijn moordplan lukt. Hij schiet Willem van Oranje op 10 juli 1584 dood zodra deze uit de eetzaal komt, maar hij wordt gegrepen voordat hij kan vluchten. Voor ons Nederlanders is Balthasar Gerards de lafste en walgelijkste misdadiger uit de geschiedenis, omdat hij prins Willem van Oranje onder valse voorwendselen om een gunst vraagt, en vervolgens zijn pistool in koelen bloede van dichtbij leeg schiet in de borst van de Vader des Vaderlands. Dat de moordenaar van Willem van Oranje voor straf wordt gevierendeeld en dat zijn hoofd publiekelijk ten toon wordt gesteld, vindt iedere protestant die de opstand tegen de Spaanse koning Filips II steunt, volkomen terecht. Maar de katholieken in zijn geboortestreek, de Franche-Comté, zien dat heel anders. Daar is Balthasar een held en voor sommigen zelfs een martelaar. Hij heeft de wereld tenslotte bevrijd van de protestantse duivel uit het Noorden die de eenwording van het grote katholieke Spaanse rijk in de weg staat. De apostolische vicaris Sasbout Vosmeer probeert Balthasar zelfs heilig te laten verklaren. Daarvoor heeft hij het hoofd van de martelaar gestolen om dat in Rome aan de kerkelijke instanties te tonen. Zo ver gaat de katholieke kerk echter niet, maar de familie van de moordenaar wordt wel in de adelstand verheven. Daarnaast krijgen zij onder meer drie landgoederen in de Franche-Comté, die eigendom zijn van Willem van Oranje, en allerlei rechten die geld opleveren. Filips II heeft namelijk in 1580 een beloning van 25.000 goudstukken op het hoofd van prins Willem van Oranje gezet. Maar als de moord in 1584 plaatsvindt, heeft hij geen geld meer vanwege de vele oorlogen die hij moet voeren. Via de rechten kan de familie het geld alsnog zelf bij elkaar halen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Op pad langs de Loue over de GR595
De buitenwijk van Vuillafans verlatend kiezen we bij de Gîte d’Étappe niet voor de route van de GR590 maar volgen de rood-witte markering van de GR595 naar Ornans. We kiezen voor deze variant omdat we zo op de westelijke oever van de Loue, dicht langs de rivier stroomafwaarts lopen. Zo hoeven we op dit laatste traject niet weer opnieuw de hellingen te beklimmen. We zien meteen dat we het oude tracé van de oude spoorlijn volgen. Een oud spoorbruggetje over de samengevloeide Ruisseau de Vergetolle en de Ruisseau de Raffenot doet dit vermoeden. Het blijkt de voormalige spoorlijn van Besançon naar de Zwitserse grens bij Morteau te zijn. Op 19 juni 1868 is die treinverbinding bij keizerlijk besluit vastgesteld, op 26 maart 1872 aanbesteed en in 1885 in gebruik genomen. 0p 22 mei 1932 is de lijn voor personenvervoer opgeheven. Het goederentransport tussen Ornans en Lods blijft tot 11 juni 1956 behouden. Daarna is de lijn in onbruik geraakt en door de jaren heen ontmanteld en overwoekerd. Onderweg zullen we nog slechts sporadisch stille getuigen zien, zoals hier deze spoorbrug.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Montgesoye - Oud stationnetje
We komen langs de vruchtbare landbouwgronden van Les Ouyettes en bij En Achay ontdekken we een verscholen seinwachterhuisje. Na een kilometer passeren we het oude station van Montgesoye en weten we dat we opnieuw in de bewoonde wereld zijn. We steken even de brug over van de hier breed stromende Loue om in Montgesoye een terrasje op te zoeken. Maar dit is een tevergeefse poging: geen café! De Église Saint-Gengoul, die in het centrum ligt, wordt al in 1136 vermeld. Deze eenbeukige Gotische parochiekerk is gedateerd uit het einde van de 15e eeuw. Het schip, de straalkapellen en de klokkentoren zijn in 1763 aangepast volgens het jaartal op het tweede niveau van de klokkentoren. De oorsprong van Montgesoye gaat terug tot de 9e eeuw als een invloedrijke adellijke familie zich hier vestigt. Deze Heren van Montgesoye gelden ook als de grondleggers van het Benedictijnenklooster van Mouthier-Haute-Pierre. Het middelpunt van de Heerlijkheid Montgesoye verplaatst zich in de late Middeleeuwen naar het nabijgelegen Vuillafans als daar het nieuwe, strategisch beter gelegen Châteauvieux wordt gebouwd. De oude burcht van Montgesoye wordt in 1636 verwoest, maar later weer opgebouwd. Van de Middeleeuwse burcht Montgesoye zijn enkel en alleen de fundamenten van een toren en een poort uit de Renaissance bewaard gebleven. Nu staat hier een gebouw uit 1890. Opmerkelijk is hier ook het Musée du Costume Comtois, waar klederdrachten en kant uit de streek worden getoond. Montgesoye komt in 1678 bij de Vrede van Nijmegen samen met de Franche-Comté aan Frankrijk.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Montgesoye - Gustave Courbet - La Truite (1871)
Als we teruglopen om de Loue, die hier meer ruimte heeft en licht meanderend haar weg zoekt, opnieuw over te steken, zien we bij de brug opnieuw een herinnering aan Gustave Courbet: zijn schilderij “La Truite“ uit 1871 (Kunsthaus Zürich). Hier wordt duidelijk dat Gustave Courbet met Franz Schubert een creatieve passie heeft voor de forel, de “Koning van de Loue“. Terug op de GR595 vervolgen we de route langs de camping. Vanhier zien we dat in de streek van Montgesoye verschillende korte steile zijdalen vanuit het noorden op de Loue uitkomen daarin de Ruisseau de Cornebouche, Ruisseau d’Amatay vanuit het Bois sur Roche en de Ruisseau de Vaux. Daartussen bevindt zich op een vooruitspringende hoogte het Belvédère de la Thuyère. Ook hier worden de steile hellingen langs de Loue op verschillende plekken aan de bovenzijde gemarkeerd door harde kalksteen. Naar Ornans toe voert de onverharde weg ons onderlangs het plateau van Bois de la Soue dat grenst aan het plateau van Amancey. Zo bereiken we de brede vlakte L’Isle au Prêtre voor Ornans met zicht op de rotsformaties van het Bois d’Onchaud en het uitzichtspunt Roche Bottine. Nog even en we staan in het gehucht Nahin aan de Pont de Nahin, de in 1607 gebouwde brug, die ook door Gustave Courbet is vereeuwigd in 1837.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ornans - Roche Bottine en Bois d'Onchaud
Als we deze oude stenen brug zijn overgestoken, staan we op het pleintje in de Rue Edouard Bastide. Hier tegenover de Gendarmerie vinden we het standbeeld van Antoine Perrenot De Granvelle (1517-1586), een der meest invloedrijke politici onder het bewind van Filips II zoon van Karel V. Als zoon van de invloedrijke Nicolas Perrenot de Granvelle uit Ornans maakt hij snel carrière en wordt al op 21-jarige leeftijd bisschop van Atrecht. Na de dood van zijn vader in 1550 volgt hij deze op als staatssecretaris van Karel V. Hij brengt het huwelijk van Karels zoon Filips II met Maria Tudor tot stand en heeft een groot aandeel in de verdragen van Vaucelles (1556) en Château-Cambrésis (1559). Hij is de belangrijkste adviseur van Filips II in de jaren die aan de Tachtigjarige oorlog vooraf gaan en draagt bij aan het verscherpen van de conflicten in de Nederlanden. Nadat hij de Nederlanden heeft verlaten, wordt Granvelle een van de meest invloedrijke raadgevers van landvoogdes Margaretha van Parma aan het Brusselse hof en uiteindelijk kardinaal-aartsbisschop van Mechelen (1561), maar vooral na deze benoeming wordt hij in toenemende mate door de plaatselijke adel beschouwd als de exponent van de gehate regering. Deze ongunstige evolutie brengt hem ertoe in maart 1564 zijn bisdom te verlaten en op advies van de koning naar de Franche-Comté terug te keren.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ornans - Standbeeld Antoine Perrenot De Granvelle (1517-1586)
Een tijd later wordt hij tot gezant te Rome benoemd en onderkoning van Napels. In 1571 werkt hij aan de voorbereiding van de Slag bij Lepanto. In 1575 keert hij naar Rome terug, en uit zijn nimmer aflatende correspondentie met koning Filips II blijkt dat hij zijn bemoeienissen met de Nederlanden opnieuw intensiveert. Zo stemt hij in met de zending van Alva en met de instelling van diens Raad van Beroerten. Ook haalt hij de koning ertoe over Willem van Oranje vogelvrij te verklaren en diens zoon te ontvoeren, en in 1578 de militaire en burgerlijke macht op te splitsen, respectievelijk in handen van Alexander Farnese en Margaretha van Parma. In 1579 ontbiedt de koning hem tenslotte naar Madrid en belast hem daar met de Nederlandse zaken en met de diplomatieke betrekkingen met Engeland en Frankrijk. In deze hoedanigheid is hij zijn koning nog zes jaar nauwgezet van dienst, zij het met afnemende invloed. Als dank voor zijn diensten wordt Granvelle nog in 1584 tot aartsbisschop van Besançon benoemd. Hij overlijdt te Madrid in 1586.

We wandelen richting centrum door de Rue Eugène Cusenier en de Rue Pierre Vernier en slaan linksaf over de Grand Pont, met zijn prachtig uitzicht over de Loue. Nogmaals naar links en we staan in de Rue de Ia Froidière bij het Hotel Hebert, het geboortehuis van Gustave Courbet, het 18e eeuws optrekje, waar het Musée Gustave Courbet is ondergebracht. Hier eindigt, zoal het begon, onze vijfdaagse rondwandeling van het Circuit Gustave Courbet. Wat overblijft is een voldaan gevoel en de herinneringen aan deze pittige rondwandeling langs een groot aantal plekken, die de beroemde realistische schilder Gustave Courbet in zijn dierbare geboortestreek heeft vereeuwigd voor het nageslacht.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Ornans - Zicht op de Grand Pont
Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens

KAARTEN

- TopoKaart IGN 1:25 000, 3324ET Arc-et-Senans - Quingey
- TopoKaart IGN 1:25 000, 3424OT Ornans - Source de la Loue

GIDSEN:

- Michelin Groene Gids Bourgondië - Jura, ISBN 20-600-0025-4
- Capitool Reisgidsen: Frankrijk, ISBN 90-410-1806-9 NUGI 471

Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 02-08-2007 door C.P.J. Aerssens