DE WESTLOONSE WISSEL
Omgeving Loon op Zand 15 KM

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Heide- en stuifzandgebied Loonse Duinen
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek












 Natuurpoort Manege Van Loon, Kloosterstraat 115, 5175 PB Loon op Zand
Ongeveer 15 KM
Het bosrijke gebied ten noorden van Loon op Zand is naast stuifzand vooral met bos bedekt. De pittige wandeling start bij Natuurpoort Van Loon en voert op het eerste traject richting het open landschap met heide en stuifzandvlakte om dan noordwaarts door bos en heide richting Roestelberg te wandelen. Duidelijk zichtbaar is hier het natuurherstelproject van Natuurmonumenten om het unieke stuifzandlandschap terug te brengen naar de oorspronkelijke situatie. Bijna alle bomen zijn er verdwenen en vanaf nu moet de wind haar werk doen! Vanaf de Roestelberg gaat de route door een lommerrijk beukenbos naar de IJsbaan. Door het bos en tussen de restanten van een Duitse munitieopslag en kampement uit WOII door komen we naar de Kraanvensche Heide, een verdwaald heideveld! Het laatste traject leidt ons voorbij de kerkweide, de oorspronkelijke plek waar Loon op Zand ooit is ontstaan, terug naar Natuurpoort Manege Van Loon.

ROUTEBESCHRIJVING

Het informatiepaneel van het Wandelroutenetwerk en KNP21 zijn het vertrekpunt voor onze rondwandeling door de Loonse Duinen. De wandeling zal ons langs op deze route door Westloon langs het wandelknooppuntennetwerk van Routebureau Brabant van VisitBrabant leiden. We laten Natuurpoort Herberg Manege van Loon achter ons en wandelen naar de bosrand, waar we linksaf slaan tot aan KNP22. Op dit punt gaat onze route rechtsaf en leidt bospad ons naar een brede zandweg. Hier wandelen we naar links en volgen de groengele markering aan de linkerzijde van deze zandweg tot we KNP23 bereiken. Naar links zien we het open buitengebied van het Land van Kleef. Wij volgen hier het pad rechtsaf richting KNP18. Vanaf hier zullen we de groengele markeringen van dit routenetwerk volgen, die ons door het uitgestrekte bosgebied en stuifzand loodsen. We steken de brede zandweg over. Rechtuit voorbij aan KNP18 tot aan KNP27. Bij dit knooppunt houden we de richting naar KNP28 aan. Het zandpad maakt een bocht naar links en over een heuveltje komen we aan een heideveld. Op onze wandeling passeren we hier de schaapskudde, die de heide kort moet houden! Eerst steken we het fietspad van uitspanning Bosch en Duin naar de Waalwijkse Baan over om dan door het zand naar rechts bij de bosrand af te slaan. Het smalle pad zoekt hier kronkelend zijn weg en buigt even verderop linksaf naar een zandduin met KNP28. Vanaf hier voert de route voert ons naar links door het mulle zand langs de oostzijde van het uitgestrekte stuifzand gebied, dat het centrum van de Loonse en Drunense Duinen vormt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Heidegebied Westloonse Wissel
Tussen heideveld en zandduinen door stampen we door het losse zand in noordwestelijke richting tot aan de bosrand, waar de groengele markering ons naar links leidt en dan naar rechts. We laten het open gebied achter ons en volgen het bospad voorbij aan een Libelle bank. Het pad buigt naar links en we komen opnieuw aan het fietspad van Bosch en Duin naar de Waalwijkse Baan. Na de oversteek kronkelt het pad zich naar KNP26. Hier houden we de richting aan naar KNP25. Als we op een breder zandpad uitkomen slaan we rechtsaf. We volgen deze zandweg tot op een kleine 3-sprong. Onze route gaat heir scherp links en zo bereiken we even verderop KNP25. We verlaten de brede zandweg en slaan rechtsaf in de richting van KNP14. Hier stappen we stevig door en negeren alle zijpaden tot we na goed 800 meter naar links worden afgeleid. Nu komt de route op de T-splitsing aan KNP14. Rechtsaf op dit punt bereiken we na 500 meter KNP15. Rechtdoor staan we opnieuw aan het fietspad van Bosch en Duin naar de Waalwijkse Baan. Oversteken en dan als we het bos uitkomen staan we voor open terrein met heideveld en zandverstuiving. Hier is duidelijk zichtbaar dat het natuurherstelproject van Natuurmonumenten het unieke stuifzandlandschap terug moet brengen naar de oorspronkelijke situatie van een van Brabantse Sahara. Bijna alle bomen zijn er verdwenen, het landschap is kaal. Vanaf nu doet de wind hier haar werk! Het zand krijgt weer de ruimte. Onze route verloopt op dit traject met een ruime bocht tegen de klok in de richting van KNP45. Hier staan we aan de voet van een hoge randwal. Het stuivende zand wordt er door de begroeiing tegengehouden en zo is door de tijd een hoge heuvel gevormd aan de rand van het stuifzandgebied, waar nu eik en zeeden groeien.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Heidegebied Westloonse Wissel
Door het rulle zand langs KNP46 bereiken we over deze zandheuvel Café-Restaurant De Roestelberg, dat oorspronkelijk aan het begin van de dertiger jaren van de vorige eeuw door Jan van Eeuwijk is gestart als Café "Berg en Dal" aan de voet van de Roestelberg. Het toen nog geheel in hout opgetrokken gebouwtje is dan al snel een geduchte concurrent van het er tegenovergelegen Café Vissenberg van kastelein en boomkweker Vissenberg. Het echtpaar Vissenberg, dat actief lid is van de NSB, maakt in WOII jacht op leden van de Verzetsgroep André. In de zomer van 1944 vliegen ’s nachts veel geallieerde vliegtuigen over. Dit biedt de Verzetsgroep André een mooie gelegenheid het dak van Café Vissenberg met fosfor te bestrooien en hierna het café in brand te steken. Het café brandt tot de grond toe af, want door het gebruik van fosfor lijkt het alsof er een brandbom vanuit een vliegtuig afgegooid is. Het café wordt niet meer opgebouwd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Beukenbos bij de Roestelberg
Café Restaurant De Roestelberg is een ideale plek voor een lunchpauze, maar is op woensdag altijd gesloten. Vanaf hier volgen we bij KNP66 het wandelroutenetwerk naar KNP9 langs de weilanden die in noordelijke richting uitzicht geven richting Waalwijk. De route leidt ons door een groot beukenbos. Het bospad slingert en voert ons over aan heuveltje. Zo komen we bij KNP9 aan het fietspad met parkeerplaats op de Waalwijkse baan, pal achter Camping Duinlust. Linksaf gaat het richting KNP7 naar de Kaatsheuvelse IJsbaan. Dit "ven" is namelijk tijdens de crisisjaren gegraven door de mensen van de werkverschaffing. Over het graven van de IJsbaan is bekend dat men geen planken mocht gebruiken voor de kruiwagens, daar het anders te vlug klaar zou zijn. De oudere inwoners van Kaatsheuvel en Loon op Zand zeggen nog vaak: "Bij het graven van de IJsbaan is er zoveel zweet is gelaten als er nu water in staat". De IJsbaan is lang in beheer bij de Stichting R.K. Sport- en Wandelpark, de voorloper van de huidige Efteling. De leden van "Het Sportpark" hadden zodoende, als er geschaatst kon worden, gratis toegang. De IJsbaan, die de laatste jaren behoorlijk in verval is geraakt. Maar inmiddels is de IJsbaan en de omgeving door Natuurmonumenten weer een heel stuk opgeknapt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - IJSbaan aan de Waalwijkse Baan
We volgen de groengele markering en maken een omtrekkende beweging op de noordelijke oever langs dit kunstmatige ven en gaan in de westhoek naar rechts tot we bij KNP5 staan. Hier wandelen we naar links op het bospad tot we bij KNP7 uitkomen. Nu laten we ons naar links leiden naar KNP10 en wandelen we door richting KNP12. Eerst nog steken we het verharde fietspad over en komen nu in het gebied van door de Duitsers tijdens WOII aangelegde Munitions Ausgabe Stelle (M.A.St.). In de jaren 1942-1944 is in dit deel van de Loonse Duinen een distributieplek aangelegd van munitie voor de Duitse luchtmacht op vliegveld Gilze-Rijen. Doordat de Geallieerden regelmatig dit vliegveld bombarderen is het te gevaarlijk om daar munitie op te slaan. De munitie voor de M.A.St. wordt via het station van Waalwijk aangevoerd en met speciale vrachtwagens naar deze munitieopslagplaats gebracht. Het totale complex bestaat dan uit een kazerne, verharde wegen, bunkers, uitgegraven parkeerhavens voor vrachtauto’s, een kantine, een voetbalveld en zelfs een zwembad. Het terrein is door middel van gaas en rijen prikkeldraad afgezet en heeft een loopgraaf om het terrein aan de kant van het duinengebied te beveiligen. Op dinsdag 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) als de Duitsers hals over kop vertrekken worden de explosieven gedeeltelijk afgevoerd en het overgrote deel wordt tot ontploffing gebracht, wat dagenlang duurt. In het gebied zijn nu nog de talrijke sporen van het opblazen van het munitiedepot zien in de vorm van kleine en grote kraters, soms wel met een doorsnee van meer dan vijftien meter en een diepte van ruim vier meter.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - QR-code in gebied Munitions Ausgabe Stelle (M.A.St.)
Op het traject dat we nu volgen langs KNP12, KNP13 en KNP11 zijn nu nog in het landschap de restanten van dit gebeuren zichtbaar. We passeren informatiepaneeltjes een QR-code, die de informatie geeft over de plekken, die deel uitgemaakt hebben van de M.A.St. De groengele markeringen voeren langs oude overwoekerde loopgraven, een latrine en kraters van ontplofte munitie, die verspreid en nog duidelijk herkenbaar langs de wandelpaden terug te vinden zijn. Vanaf KNP11 wandelen naar KNP17 en steken we bij KNP89 asfalt van het Hooispoor over. We staan nu op de Kraanvensche Heide. De route voert ons met de klok mee naar de zuidzijde van dit kleine heideveldje met enkele solitaire eiken. Archeologisch onderzoek heeft op de Kraanvensche Heide nederzettingssporen uit de bronstijd en de vroege ijzertijd vrijgegeven. Dit is ook het gebied waar tot aan de Late Middeleeuwen bescheiden boerengemeenschappen in betrekkelijke welvaart wonen, maar door overbegrazing en te vaak plaggen van de heide heeft het oprukkende stuifzandgebied de middeleeuwse dorpjes Efteling en Westloon bedolven. Vanaf KNP17 houden we koers naar KNP1, waar de gemarkeerde route naar links afslaat. Nog een keer voert de groengele route ons rond een krater, die duidelijk ook een overblijfsel is uit die laatste dagen van WOII als de munitieopslagplaatsen hier tot ontploffing worden gebracht. Voorbij KNP1 wandelen we naar links en kronkelt het bospad richting KNP19. Onderweg zijn nog nauwelijks de kinderkopjes zichtbaar van wat eens een parkeerplaats is geweest aan het begin de Waalwiijkse Baan, als toegangspoort tot Natuurgebied Loonsche en Drunensche Duinen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Oorspronkelijk krater in gebied Munitions Ausgabe Stelle (M.A.St.)
Op het fietspad aangekomen staan we direct bij KNP19, waar we richting KNP24 wandelen. Door het bos en langs een paar afgeschermde weitjes buigt het pad af naar rechts en komen we even verderop aan de Kerkenakker. Een opvallende Gedenksculptuur uitgevoerd in roestbruin Corténstaal van kunstenaar Jan van Strien is hier geplaatst in het kader van 750 jaar Loon op Zand. Het is duidelijk herkenbaar als “kapel”. In het materiaal is naast de gotische ramen ook de contour van Willibrord uitgesneden. Zijn bisschopsstaf en de wijnkruik completeren het kunstwerk. Dit monument geeft aan dat in het jaar 1269 op het perceel van de Kerkenakker de aan Sint Willibrord gewijde parochiekerk van het verdwenen buurtschap Venloon heeft gestaan. Een opgraving in 1950 brengt immers een aantal graven en aardewerk aan het licht. De ontdekking van funderingsresten, een aaneengesloten gemetselde steenlaag en een rondlopende muur tonen aan, dat dit de plaats is van die vroegere Willibroduskerk.

Deze plek ligt in dit buitengebied van Loon op Zand dat nu op de topografische kaart vermeld staat als het Land van Kleef. Archeologische vondsten hebben aangetoond dat er al sinds de Midden-IJzertijd bewoning was. Op papier komt die bewoning pas in beeld, als Hendrik I Hertog van Brabant in 1233 het patronaatsrecht over de kerk Loon op Zand aan de Abdij van Tongerlo schenkt, die in 1269 op het perceel van de Kerkenakker wordt gebouwd. Waarschijnlijk verwijst de naam Land van Kleef naar het Duitse vorstendom Kleef dat in de Middeleeuwen nauwe betrekkingen onderhoudt met deze contreien. Immers naam van de familie Kleef is verweven met adellijke takken in Vlaanderen, Holland, en Gelre. Vast staat in elk geval dat de naam Land van Kleef al heel wat eeuwen aan dit gebied van Loon op Zand is verbonden.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Gedenksculptuur voormalig Willibrordkerkje op Venloon van kunstenaar Jan van Strien
We volgen de afrastering van de Kerkakker met de bocht naar rechts en houden op de splitsing links aan. Daarna nogmaals links en met de bocht naar rechts langs een weiland komen we bij de villa op de T-splitsing bij KNP24 aan een zandweg, die naar rechts overgaat in asfalt. Het straatnaambord geeft aan: Land van Kleef. Nu volgt het laatste traject naar het startpunt. We volgen het asfalt 100 meter tot aan de eerste zijweg naar links. Dit karrespoor leidt ons langs enkele oude populieren en tussen de weilanden door tot routeaanduiding naar links. De grasbaan buigt verderop naar rechts voorbij aan het bosje dat behoort aan vakantieboerderij De Mussenberg. Op de kruising gaat onze route rechtdoor over de klinkerweg tussen enkele optrekjes door. De klinkerweg gaat over in een bospad en na de wegversperring voor gemotoriseerd vervoer komen we bij KNP22. Even verderop krijgen we aan de rechterzijde zicht op Natuurpoort Manege van Loon en zijn we terug op ons startpunt.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 44H Waalwijk
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer




Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gewijzigd en aangepast op 3-06-2019 door C.P.J. Aerssens