Begin december heeft Charles contact met Ton van Poelgeest van Uitgeverij Elmar over de stand van zaken betreffende de wandelgids “De mooiste netwerkwandelingen - Hart van Brabant” van Charles en Theo. Er klinkt positief geluid m.b.t tot de verkoopcijfers. Er zijn in een half jaar tijd ongeveer 450 exemplaren verkocht! Beide partijen zijn positief en er wordt voorzichtig gepolst of er in de toekomst opnieuw samengewerkt kan worden. Voor ons zou een wandelgids met wandelingen in de Baronie van Breda een optie zijn. Zeker omdat dit voor Theo geen onbekend gebied is en Charles ook een aantal wandelingen in West-Brabant in de loop der jaren heeft verzameld in zijn wandelarchief.
Diezelfde dag nog neemt Kees van Bommel van de uitgeverij contact op, dat hij zeer geïnteresseerd is een uitgave van een nieuwe wandelgids in Brabant. Charles zegt toe hierover contact met Theo te zullen nemen. Het is immers de bedoeling om op 9 december samen weer op pad te gaan. Charles overlegt met Theo om dan ook maar meteen in de Baronie van Breda op stap te gaan en kiest voor een route vanuit Den Hout langs een aantal opmerkelijke plekken, langs oude verdedigingslinies en schansen ten noorden van Breda met een lengte van ongeveer 17 kilometer. Theo geeft aan dat de voorgestelde wandelroute wellicht te lang is en veel over verharde weg voert. Hij stelt voor om wel in Den Hout te starten, maar dan aan de Ter Aalsterbrug en het gebied met de Houtse Linie te laten vervallen. Zo wordt het een route van ongeveer 12 kilometer, die beter in een nieuwe wandelgids past. Als vertrekpunt wordt gekozen voor Baroniepunt Pannenkoekenhuis Koeckers, vlak bij de Ter Aalsterbrug.
Op woensdag 9 december treffen Charles en Theo elkaar om 9.15 uur op de grote parkeerplaats achter Pannenkoekenhuis Koeckers aan het Ruiterspoor. Het is een frisse en mistige decembermorgen en het ziet er naar uit dat de zon zich niet laat zien. Geen nood, het is droog en nog koud, maar prima wandelweer! Aan de straatzijde valt meteen de markering van een Baroniepoort op. Het is een van de 9 plekken in de Baronie van Breda met Horecavoorziening en parkeerruimte aan het wandelroutenetwerk, die waardevolle natuurgebieden of bijzondere cultuurhistorische plekken ontsluiten. We wandelen van hier linksaf tot aan de Ter Aalsterbrug. Na goed 100 meter staat er voor de brug aan de rechterzijde KNP91, startpunt van onze wandelnetwerkroute. Deze hele route zal gebruik maken van de groengele markeringen van het wandelroutenetwerk van Visit/Brabant, dat de gehele provincie bedekt en digitaal en op kart beschikbaar is.
.
Onze rondwandeling zal ons ten noorden van Breda langs de oude verdedigingslinie en schansen voeren, die aangelegd zijn ten tijde van de 80-jarige Oorlogen (1568 – 1648). Restanten van een paar van die verdedigingswerken zijn nog zichtbaar in het landschap en zijn nog steeds van cultuurhistorische waarde. De vestingstad Breda op de grens van Spaans Brabant en het Holland van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is in die periode het strijdtoneel. Van 1621 tot 1637 bevechten de Spaanse troepen van Spinola en de Staatse troepen onder commando van Frederik Hendrik van Oranje elkaar met wisselend succes. Zo komt in 1625 bij het beleg van Breda de stad in Spaanse handen en kan “Stedendwinger” Frederik Hendrik 12 jaar later de stad definitief innemen.
Vanaf KNP91 volgen we het onverharde pad op de oever van het Markkanaal. Na een paar honderd meter buigt het pad bij KNP61 voor de sluitboom naar rechts en komen we over het Markkanaalpad op de kruising met Terheijdenspoor en Bankenweg bij KNP28. We slaan linksaf en volgen de verharding over de Bankenweg. Zo komen we verderop bij de T-splitsing in het buurtschap Munnikenhof, waar we bij KNP80 opnieuw links het asfalt volgen langs de zuidkant van de Zegge- of Binnenpolder. Het buurtschap dankt zijn naam aan de Norbertijnen van de Onze Lieve Vrouwe abdij uit Middelburg, die van 1324 tot 1411 eigenaar van dit gebied geweest zijn. Hier is turf gestoken als brandstof en uit de as van deze turf wordt ook zout gewassen om groente en vlees te pekelen om langer te kunnen bewaren. Voorbij een langgevelboerderij uit 1647 komen we voorbij de scherpe bocht naar links en rechts langs een poeltje bij KNP19. Een infopaneel geeft aan dat we hier bij de Voormalige Linie van de Munnikenhof zijn aangekomen.
Deze Linie van de Munnikenhof maakte deel uit van de verdedigingsgordel van linies en inundatiegebieden, die tezamen ooit de Zuid-Hollandse Waterlinie gevormd heeft. Deze zigzaggende linie is aangelegd in 1701 naar een ontwerp van de beroemde vestingbouwer Baron Menno van Coehoorn ter bescherming van het Graafschap Holland. De gordel bestaat uit een hoge wal met aan de oostzijde, waar de vijand werd verwacht, een brede gracht. Aan beide vleugels liggen lunetten, spievormig deel van het verdedigingswerk. De linie wordt sinds 1913 doorsneden door het Markkanaal en loopt aan de overzijde door richting Landgoed Bergvliet. Het gebied is sinds 1956 in bezit van Staatsbosbeheer, die probeert het natuurlijk landschap te handhaven door hier een biotopische omgeving te scheppen voor amfibieën. De 1100 meter lange linie is oorspronkelijk niet met bomen begroeid en vermoedelijk pas na de Belgische Opstand 1830) met eikenhakhout beplant. Vanaf KNP19 volgt onze wandelroute het groengeel gemarkeerde pad de contouren van de verdedigingsgordel in de richting van het Markkanaal. Bij KNP15 staan we op de oever van het Markkanaal.
Het Markkanaal is bijna zes kilometer lang en vormt een verbinding tussen het Wilhelminakanaal bij Oosterhout en staat in open verbinding met de Mark bij Terheijden, ten noorden van Breda. Hierdoor kan het kanaal water bergen als de Mark niet genoeg afvoercapaciteit heeft, bijvoorbeeld na een hevige regenbui. De kanaaldijken van het Markkanaal zorgen er dan voor dat er geen overstromingen plaatsvinden. Bij Oosterhout wordt het kanaal afgesloten door de Marksluis, die verbonden is met de Amer. In 1913 wordt begonnen met het graven van het Markkanaal door werklozen. Dit gebeurde met de hand. En op 4 oktober 1915 voeren de eerste schepen door het kanaal. In 1976 is het kanaal verbreed.
KNP15 wandelen we rechtsaf op de oever tot we aan het viaduct staan. Hier bij KNP11 beklimmen we naar rechts het talud en steken naar links het kanaal over. We gaan meteen naar links omlaag naar KNP60 op de oever van het Markkanaal. Linksom komen we op de Hartelweg, die we even naar links volgen tot op de T-splitsing met de Salesdreef. We wandelen naar rechts langs bosgebiedje Hartel tot we in het gehucht Strikberg komen, dat ooit is ontstaan op een rivierduin langs de oostelijke oever van de Mark. In het buurtschap Strikberg bij KNP37 maken we langs de Hartelhoeve even een uitstapje naar KNP18. Hier is de toegang naar de restanten van de voormalige Spinola Schans, een overblijfsel uit de 80-jarige oorlog (1568 -1648). De buitengracht is niet veel meer dan een smalle sloot. Dan krijg je vervolgens de buitenwal, de verlande binnengracht en tenslotte de eigenlijke schans, die hier zo’n 10 meter bovenuit torent. Deze is min of meer vierkant en heeft op de hoekpunten grote bolwerken.
De schans ontleent zijn naam van de Spaanse bevelhebber Ambrogio Spinola, die hier in 1624 een ideale plek vond voor een legerkamp en schans, strategisch gelegen om de wegen van Breda naar het noorden en noordwesten, zowel te land als te water, te kunnen beheersen voor de belegering en uithongering van Breda. Frederik Hendrik poogt in 1625 Breda te ontzetten, maar op 5 juni van dat jaar geeft Breda zich over aan de Spanjaarden. Twaalf jaar later behaalt Frederik Hendrik alsnog zijn overwinning op de Spanjaarden. In 1639 kreeg de schans zijn huidige uiterlijk met vier bolwerken, een verharde weg omgeven door een gracht. Hoewel de Spinola Schans in de oorlogen daarna nog regelmatig een bezetting gehad heeft, neemt vanwege de veranderde strategie de waarde als verdedigingsschans langzamerhand af. Toch heeft de Spinola Schans tot na de Tweede Wereldoorlog als verdedigingswerk gediend.
Na het bezoekje aan deze Spinola Schans wandelen we terug naar Strikberg. Hier gaat de route bij KNP37 rechtsaf om vervolgens bij KNP31 linksaf de Lage Vuchtpolder in te gaan. In dit gebied van de uitgestrekte Vuchtpolder zijn in de vroege de bossen zijn gekapt en wordt tussen 1331 en 1335 aan de Abdij van Tongerlo concessie verleend om het veen hier af te graven. Dit wordt via de Groote en Kleine Kruisvaart afgevoerd. Zo kan het gebied door de lage ligging en de vele sloten diverse malen bij eerder genoemde militaire acties in de 17e en 18e eeuw tussen de 60 en 120 cm onder water gezet worden, waardoor de door paarden getrokken kanonnen niet verder kunnen oprukken. Nog steeds zien we de rechte sloten die inmiddels al vele honderden jaren oud zijn. Van veen is geen sprake meer en in de 20e eeuw is de Vuchtpolder omgevormd tot landbouwgebied met vruchtbare weilanden. Het gebied wordt nu langzaam teruggegeven aan de natuur en zo vinden we in de polder en haar randgebieden verschillende soorten zeldzame broedvogels, zoals de grutto. Maar ook de sloot- en oevervegetaties hebben een belangrijke botanische waarde.
De onverharde veldweg slingert langs KNP33 en KNP34 door de Lage Vuchtpolder naar de Groote Kruisvaart, een oude turfvaart die we naar links volgen over een brede grasbaan. Bij KNP41 is het even opletten. Hier moeten we de oude turfvaart via het bruggetje oversteken, waar opnieuw een KNP41 staat en we de richting naar KNP16 moeten aanhouden. De route voert door het open polderlandschap naar de Middenweg. De groengele markering over grasbaan langs dit verhard weggetje leidt ons langs polder De Moeren naar de Salesdreef. Een infobord geeft aan dat we opnieuw bij de Linie van de Munnikenhof aan de zuidkant van het Markkanaal staan. We steken de Salesdreef over en door de linie bij KNP16 gaat de route naar rechts over het Koestraatje. Tussen holes van Golfbaan Landgoed Bergvliet door en langs het bungalowpark wandelen we richting het gehucht Ter Aalst, dat ooit landelijke bekendheid heeft genoten door zijn centrum voor wolvenopvang.
Dit oude buurtschap is een kleine enclave, die grenst aan het Markkanaal en het dorp Den Hout. De eerste vermelding van Ter Aalst dateert uit 1311. Archeologische vondsten uit de IJzertijd en de Romeinse tijd tonen aan dat hier al eerder bewoning was. Op een landkaart uit 1624 kun je zien dat hier een herberg stond: ‘t Pannenhuys. Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648) hebben de Spanjaarden tijdens de belegering van Breda in 1625 kleine schansjes opgeworpen rondom deze herberg met brouwerij. In 1800 brandt de oude herberg af en kort daarna wordt deze weer herbouwd. Later wordt de herberg een boerderij. Op 1 november 1944 wordt het pand door een granaat volledig vernield. Na WOII wordt de boerderij herbouwd maar uiteindelijk in 2004 afgebroken.
Het asfalt leidt ons door het gehucht naar links tot aan KNP36. Vanaf hier verloopt het laatste traject richting KNP91. Zo komen we op het zandpad langs het Markkanaal. Naar rechts bereiken we verderop de Bergsebaan bij de Ter Aalsterbrug. We staan hier op een laatste markant punt in de route. Hier zien we een ‘luisterzuil” van de Liberation Route en een opvallende zwerfkei met plaquette. Deze maken ons duidelijk dat hier op 3 en 4 november 1944 bij Operation “Pheasant” de Geallieerden, bestaande uit de 4e Poolse Tankbrigade, de 212 Schotse Royal Engeneers en de Prinses Irene Brigade slag geleverd hebben met 711e Infanterie Divisie van de Duitsers. Zij leverden een hevige strijd om het bezit van deze brug over het Markkanaal in de begindagen van november 1944. In eerste instantie mislukt de oversteek van het Markkanaal, dat deel uitmaakt van de Mark-Dintellinie, van de Polen van de 1ste Poolse Pantserdivisie onder voering van Generaal Stanislaw Maczek. De Duitsers bieden zware tegenstand.
De tweede poging heeft wel succes. De Duitsers worden nu misleidt doordat in de vroege ochtenduren van 3 november 1944 vanaf de Spinola Schans bij de Hartel met tanks op Den Hout wordt geschoten en ook met andere voertuigen veel lawaai wordt gemaakt. De Duitsers reageren met zwaar artillerievuur op deze schijnaanval. Ondertussen worden bij de Ter Aalsterbrug de slapende Duitsers in hun loopgraven verrast. De Polen van het Bataljon Strzelcow Podhalanskick zijn in de duisternis met hun vouwboten zo stil mogelijk vanuit de bosrand het Markkanaal overgestoken. Na een dag van hevige gevechten met meer dan 30 Poolse gesneuvelden, is er een bruggenhoofd in de vorm van een halve cirkel die tot enkele meters voorbij het voormalige Café “Het Kopske” reikt. De Duitsers bieden met artillerievuur tegenstand, maar de Polen houden stand totdat in de late middag de beloofde versterking uit Oosterhout arriveert. Het zijn de Schotten en de Prinses Irene Brigade, die via Tilburg, Dongen en Oosterhout komen en met hun artilleriebatterij vuursteun verlenen. Dan pas is het voor de Engelse 240 Field Company Royal Engineers mogelijk een Bailly brug te bouwen, zodat de opmars van de Geallieerde troepen kan worden voortgezet. Deze brug krijgt de naam “Success Bridge”.
Voor de laatste 100 meter van deze rondwandeling steken we de Ter Aalsterbrug over en wandelen langs KNP91 naar ons eindpunt Baroniepunt Pannenkoekenhuis Koeckers. Voor een gezellige nazit is er nog steeds geen ruimte door de knellende Coronamaatregels, die de horeca op slot houden. Ondanks de mistige en kille omstandigheden gaan we met mooie herinneringen aan deze rondwandeling langs linies en schansen huiswaarts!
Charles Aerssens
30 november 2020
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-11-2020 door C.P.J. Aerssens