LANGS OUDE TILBURGSE BUITENPLAATSEN
Traject omgeving Tilburg 20 Km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Herfst in de Oude warande - Kunstobject Grotto van Callum Morton
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Parkeerplaats Oude Warande aan de Zwartvenseweg bij spoorwegovergang
Ongeveer 20 km.
Deze rondwandeling voert ons door het grote aaneengesloten bosrijke natuurgebied ten zuidwesten van Tilburg met enkele historisch waardevolle landgoederen. Deze landgoederen stammen nog uit de tijd dat rijke Tilburgse textielbaronnen hier hun buitenplaatsen hebben. Deze grotendeels gemarkeerde landgoederenroute volgt de buitenste randen van het wandelroutenetwerk dat bestaat uit een vijftal kortere wandellussen met verbindingsrouten, die zijn uitgegeven door Routebureau Brabant. Onderweg zijn er informatieborden en we maken kennis op deze rondwandeling met de diversiteit van de natuur, die dicht grenst aan de bebouwing van de stad Tilburg.

ROUTEBESCHRIJVING

Vanaf de parkeerplaats aan de Zwartvenseweg bij de spoorwegovergang van de spoorlijnverbinding Tilburg-Breda aan de noordwestelijke toegang tot de Oude Warande vertrekken we. De Oude Warande, gelegen in het westen van Tilburg, ten zuidoosten van de wijk Reeshof, is een recreatiegebied voor de regio Tilburg en vormt samen met het Wandelbos een groene inham die de Reeshof nagenoeg scheidt van Tilburg. Het bos is te bereiken vanaf de Bredaseweg en de Zwartvenseweg en het staat voor wandelaars en fietsers in open verbinding met het terrein van de Universiteit van Tilburg, zodat het als ook als forse achtertuin voor de universiteit fungeert. Deze oostelijke, halfopen verbindingszone, waar tussen 1932 en 1973 het Tilburgs dierenpark heeft gelegen, is minder strak en heeft een trimparcours. In het westelijk deel is een parcours uitgezet voor de Coopertest.

Is de Oude Warande oorspronkelijk 'gemeijntgrond' van iedereen en niemand, de Heren van Tilburg onttrekken de grond voor weinig geld aan de gemeenschap om er hun lusthof aan te leggen. Het ontwerp stamt uit 1712 in opdracht van de Duitse prins Wilhelm Von Hessen-Kassel, toenmalig Heer van Tilburg en in 1715 is het park nagenoeg voltooid en een halve eeuw later wordt de Warande uitgebreid, maar nu blijkt het gemakkelijk in gebruik nemen van de grond kwaad bloed te zetten. In 1764 en 1765 speelt hierover een conflict met het dorp Tilburg, dat uiteindelijk door de Staten-Generaal geschikt wordt en de Heren van Tilburg een som geld in de dorpskas moeten storten.

De Oude Warande is één van de weinige intacte sterrenbossen in Nederland. Een sterrenbos wordt zo genoemd omdat vanuit een centraal punt een aantal lanen, meestal zes of acht, naar de hoeken en de buitenranden lopen. De Oude Warande heeft acht sterlanen, en langs de randen lopen vier lanen die een vierkant van ongeveer 70 hectare omsluiten. Het park is in barokke stijl aangelegd, waarbij de ontwerpen van de beroemde Franse tuinarchitect André le Nôtre als voorbeeld hebben gediend. Dit komt tot uiting in het symmetrische, rechthoekige lanenpatroon vanuit een klein centraal gazonperk. In de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn van deze opzet alleen de hoofdlijnen nog te zien, maar de gemeente heeft in 2008 de laatste hand gelegd aan een bijna twintig jaar durende renovatie. De oude lanen zijn hersteld, zieke bomen gerooid, de verzande vijver uitgediept en 'wilde' paden verwijderd.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude Warande - Vijver aan de Torendreef
We starten aan de rechterzijde van de parkeerplaats over een rechte laan, die de buitenzijde vormt van het noordwestelijke kwadrant van de Oude Warande. Hier vinden we nog niet de bruin-oranje markering van de Waranderoute. Dit laantje grenst aan de westzijde aan een gebied buiten het lanenvierkant en is veel minder gecultiveerd, hier en daar meer bos dan park. Na een paar honderd meter komen we op een kruispunt met het volgende zuidwestelijk gelegen kwadrant. Hier wordt de hoofdopzet van de lanenstructuur van de verschillende kwadranten duidelijk zichtbaar. De route verloopt hier naar links en staat bekend als de Torendreef, omdat deze in oostelijke richting oorspronkelijk een fraaie doorkijk naar de Heikese Kerk, twee kilometer van de Oude Warande, gegeven heeft. Hier zien we ook hoe door elk kwadrant een diagonaal kruis loopt, zodat zestien gelijke driehoeken ontstaan. Her en der zijn echter aanvullingen en variaties op die hoofdopzet.

Even verderop op de Torendreef splitst zich de kaarsrechte laan in twee paadjes die een vijver omsluiten. Zo komen we in het centrum van de Oude Warande, waar nu het middelpunt gevormd wordt door een door de Australische kunstenaar Callum Morton ontworpen paviljoen Grotto. Dat de plaatsing van een gebouw op deze plek het zicht op het Barokke stervormige padenpatroon van het bos ontneemt, plaatst Callum Morton voor een dilemma, dat hij op simpele en tegelijkertijd ingenieuze wijze weet te omzeilen. Hij ontwerpt een onzichtbaar paviljoen, dat in eerste instantie niet opvalt omdat het een spiegel is, waardoor alle 8 paden van de ster zich in de spiegeling voortzetten. Het exterieur van het paviljoen werkt daarom zowel als façade, die binnen van buiten afschermt, maar ook als scherm, dat de buitenwereld weerspiegelt en continueert. Deze continuering is een illusie. Het spiegelende exterieur is als object ook toegankelijk. Wie het paviljoen betreedt, wordt opnieuw geconfronteerd met een karakteristiek van Barokke tuinontwerpen: het interieur is een grotto, een grotachtige binnenruimte, gedeeltelijk verzonken onder het maaiveld en met kijkgaten op ooghoogte in de wanden, waardoorheen de buitenwereld gezien kan worden, aangezien de glazen façade van detectiespiegelglas is. In het donker geeft de verlichting de ruimte tussen de grot en het spiegelende exterieur een speciaal effect. De spiegelende rechthoek maakt plaats voor een donkere heuvel, die associaties oproept met een grafheuvel.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude Warande - Kunstobject Grotto van Callum Morton
Vanuit dit opvallende middelpunt van de Oude Warande waar de acht sterlanen vanuit de vier kwadranten samenkomen, wandelen we vanaf de Torendreef linksom en kiezen voor de derde sterlaan in noordoostelijke richting. We lopen zover door tot we opnieuw de bruin-oranje markering van de Waranderoute aan onze rechterhand zien. Deze markering blijven we nu volgen met de klok mee. Het gaat richting universiteitsterrein van de KUB en naar rechts gedeeltelijk over het trimparcours. Door een statige beukenlaan die de grens vormt van het zuidoostelijke kwadrant bereiken we de achterzijde van Auberge Du Bonneur, in 1940 als landhuis van wijnkoperfamilie Verbunt gebouwd. Achterneef Patrick Verbunt koopt het pand in 1986 en transformeert het in een sfeervolle feestlocatie en zorgt ervoor dat veel authentieke elementen bewaard blijven. In 1996 wordt het geheel uitgebreid met een hotel.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude Warande - "De paden op, de lanen in"
Naar rechts vervolgen we de Waranderoute over een sterlaan, waarbij we opnieuw zicht hebben op het kunstobject Grotto. De markering leidt ons af naar links om ons dan al slingerend door het bosgebied naar het zuidwestelijke kwadrant te leiden. Dit deel van de Oude Warande heeft in het midden van het kwadrant een cirkelvormig wandelpad, waardoor er slechts op één punt het centrum van de Oude Warande zichtbaar is. Aangekomen op die sterlaan gaan we linksaf en wandelen naar het uiterste punt van dit laatste kwadrant. Naar rechts krijgen we zicht op de hockeyvelden van TMHC Tilburg langs de Zwartvenseweg. Met de klok mee leidt de route ons naar de plek waar net voor de Zwartvenseweg, de verbindingsweg naar de Heideparkroute wordt aangegeven. Hiervoor moeten we bij de voetgangersoversteekplaats eerst de drukke Bredaseweg oversteken.

Bij deze oversteekplaats staan we voor de poort van Sparrenhof, eigendom van de Fraters van Tilburg en nu een uniek landgoed van 24 hectare ondergebracht in een stichting en waar door de jeugd gekampeerd, gebivakkeerd en gerecreëerd kan worden. In 1931 kopen de Fraters van Tilburg een stuk grond aan om Sparrenhof in de huidige grootte te verwezenlijken. Naast de fraters in opleiding en degenen die in het onderwijs werkzaam zijn, herbergen de fraters ook een grote groep fraters, die voor de eigen behoeften van de kloostergemeenschap zorgt. Deze categorie wordt aangeduid als "de fraters van de bezigheid". Deze groep fraters vat in 1931 het plan op om op Sparrenhof iets groots te gaan verrichten. Als in 1932 door de toenmalig overste de historische zin uitgesproken wordt: "Jullie kunt gerust gaan spaaien, al spit je heel Sparrenhof tenondersteboven!", geeft deze uitspraak het startsein om een vijver te gaan graven van ruim 12.000 vierkante meter! Ter herinnering aan deze anonieme werkers die hun vrije tijd in dit fantastische project steken, is de vijver en omgeving omgedoopt tot "Fratersgat". De benamingen van de diverse lanen op het terrein zijn blijvende herinneringen aan mensen die in de loop van de jaren een bijdrage hebben geleverd aan de opbouw en het behoud van Sparrenhof.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Vijver aan de Bredaseweg op Landgoed Heidepark
Langs Sparrenhof wandelen we naar rechts en komen over het fietspad, aangelegd in 1989 op het traject van het oude “Bels Lijntje”, de voormalige spoorlijnverbinding tussen Tilburg en Turnhout. Even verderop komen we links bij de afsluiting aan de markering die ons naar de Heideparkroute moet leiden. We kiezen ervoor om nog even de Bredaseweg te volgen tot aan het einde van het weiland, waar de bosrand begint van landgoed Heidepark. Hier steken we direct naar links door het bos een 50-tal meter ongebaand door om het pad te bereiken dat we naar rechts volgen langs een zitbank. Hier hebben we zicht op een op een heuveltje gelegen nogal vervallen zomerverblijf met daar aangebouwde tuinmanswoning, voormalig koetshuis en stallen. Ervoor ligt een vijver met eiland. Eens heeft dit complex het voornaamste bestanddeel van Heidepark gevormd. Dat wil zeggen het aantrekkelijkste en ooit in bezit van mejuffrouw Straeter, een naam met bekende klank uit de vroegere Tilburgse fabrikantenwereld. Tegen de klok in lopen we rond de vijver en slaan na goed twee honderd meter linksaf achter de vervallen villa. Het bordje "Verboden Toegang" zien we hierbij over het hoofd, we willen immers zo snel mogelijk de gemarkeerde Heideparkroute weer bereiken.

Imponerend werkt hier de met de Bredaseweg parallel lopende beukendreef. We pikken de bruin-oranje markering op en wandelen naar rechts. Zo komen we langs weer een vijver en zien dat in dit deel de beplanting van landgoed Heidepark veel afwisseling vertoont. Een grote variëteit van loofhout, berk, beuk, gewone en Amerikaanse eik, kastanje, fijnspar en vogelkers... het is er allemaal. Naarmate we dichter naar de Gilzerbaan komen, domineert er de den. De Heideparkroute zoekt hier slingerend zijn weg. Als de route sterk naar rechts afbuigt, verlaten we voor even de markering door rechtuit en wat naar links het bospad te vervolgen tot we opnieuw op een breed bospad uitkomen. Hier pakken we de markering weer op en lopen naar links. Even verderop steken we de met klinkers en kinderkopjes geplaveide Pompstationweg over tussen Bredaseweg en Gilzerbaan. Deze klinkerkeiweg scheidt het oostelijk gelegen Landgoed Heidepark van het westelijke Landgoed Vredelust. Beide landgoederen samen beslaan een oppervlakte van bijna 80 hectare.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg op de Amarantroute
De Pompstationweg overgestoken komen we in het zuidelijk deel van Landgoed Vredelust, voormalig eigendom van o.a. W.A. Mutsaerts en later C. van Wezel-Nooteboom-Sala. De gemarkeerde route leidt ons zuidwaarts in de richting van het aan de Gilzerbaan gelegen pompstation van de Tilburgsche Waterleiding Maatschappij, gebouwd in 1898. Langs de achterzijde gaat de wandeling en dan rechtsaf door het bos noordwaarts tot we op het punt komen waar de verbindingsroute naar links, naar de Amarantroute wordt aangegeven. Hier stappen we over naar die Amarantroute en betreden het grondgebied van Amarant, een instelling die diensten verleent aan mensen met een verstandelijke beperking in Midden- en West-Brabant. Voor de oudere inwoners van Tilburg is dit beter bekend als Piusoord, in de jaren 50 van de vorige eeuw gesticht door de Broeders Penitenten, die hier hun instelling voor zwakzinnigenzorg hebben gehad en nu is overgegaan naar de Stichting Amarant.

Naar links en naar rechts door een open bosgebied bereiken we de Daniël de Brouwerstraat, vernoemd naar de stichter van de Broeders Penitenten in 1697. Hier steken we over en komen direct aan de Oude Rielse Baan, die de westelijke grens vormt van het omvangrijke terrein van Amarant. We volgen het voetpad langs deze weg in noordwestelijke richting en passeren een omheind Outdoorcentrum. Aangekomen bij een van de toegangswegen tot het terrein van Amarant steken we de Oude Rielse Baan over en maken nog een slinger door het bosgebied dat westelijk van deze secundaire weg ligt. Hierbij volgen we de bruin-oranje markering tot we opnieuw de Oude Rielse Baan moeten oversteken. Nu komen we definitief op het terrein van Amarant en zien dat het door zijn omvang en relatief intensieve uitgestrekte bebouwing een verstedelijkte enclave in het bosgebied ten westen van Tilburg is. Langs wooneenheden van de cliënten, een manage en de zorgboerderij strijken we neer in de Hanekam voor een heerlijk kopje koffie!

© L.A.W.V.VIA-VIA
Sculptuur op het terrein van Amarant
Het terrein van Amarant verlaten we door de Pannenstraat en komen aan de Bredaseweg. Deze steken we over en zien enkele meters naar links de verbindingsroute naar de Reeshofroute. Ook in dit gebied is het van oudsher aanwezige landgoedkarakter nog zichtbaar. We wandelen hier langs een in het bosgelegen ruim opgezette villa, een van de vele, die als buitenplaats van rijke Tilburgers aan deze Bredaseweg aan het einde van de 19e eeuw hier gerealiseerd zijn. De markering leidt ons verderop vanuit het bos over een openheide terrein. We krijgen zicht op de nieuwe vinexwijk Witbrandt-West, waar moderne architectuur aansluit op de natuurlijke omgeving en met strakke lijnen en vlakken een rustig en ingetogen beeld wordt gecreëerd. Bij de bushalte steken we de Witbrantlaan-West over en bereiken door het voetgangersdomein de Wijboschstraat, die we naar links inslaan.

Naar rechts lopen we over het Koewachtpad onder de spoorlijn Breda-Tilburg door en komen tussen de sportvelden van Sportvereniging Reeshof aan de Kronenbergstraat, die we naar rechts volgen tot aan het Reeshofbos. Dit stadsbos aan de Reeshofdijk tussen de spoorlijn en de Reeshofdijk is het aangewezen als één van de pilotprojecten met betrekking tot de biodiversiteit in het kader van de internationale Countdown 2010 en het LAB-project (Local Action for Biodiversity). De bedoeling is dit bos te versterken door er meer diversiteit in mogelijk te maken en tevens de natuurwaarden te verhogen. In het Reeshofbos worden met dat doel wat meer open plekken gecreëerd om vooral struikbegroeiing mogelijk te maken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Tilburg - Voetgangersdoorsteek Witbrant-West
Vanuit de Kronenbergstraat wandelen we rechtdoor het Reeshofbos in en laten ons even verderop naar rechts door de gemarkeerde Reeshofroute in de richting van de spoorlijn leiden. Hierbij is het wel oppassen omdat we nu de bruin-oranje routemarkeringen in tegengestelde richting volgen. Het is dus extra opletten en zo nu en dan achterom kijken! Van de spoorlijn af bereiken we noordwestwaarts een open driehoek die in het Reeshofbos opduikt. Dit gebiedje is nog in gebruik voor de landbouw. Waterschap de Brabantse Delta van het Reeshofbos overlegt op dit moment met de eigenaar van deze grond te verwerven met als doel de grond er een drassige driehoek te creëren, die zorgt voor een grote natuurwinst. Die driehoek zal dan een open gebied kunnen worden met een meanderende Oude Leye, de sloot die nu nog kaarsrecht door het gebied snijdt. Door deze herinrichting zal de hele driehoek zijn historische naam eer aan gaan doen en dus echt drassig worden en kan bij incidentele hevige regenval als waterberging dienen voor een aantal woongedeelten van de Reeshof.

We volgen het brede bospad tussen het open gebied en de bosrand ven het Reeshofbos tot bijna aan de Burgemeester Baron van Voorst tot Voorstweg en buigen af naar links tot op de geasfalteerde Reeshofdijk. Hier moeten we naar rechts en steken bij de stoplichten de drukke Burgemeester Baron van Voorst tot Voorstweg. Bij de eerste gelegenheid gaat de route opnieuw naar rechts het Reeshofbos in en we volgen het pad dat nu parallel verloopt aan en zicht heeft op de spoorlijn Breda-Tilburg. Tegen de klok in langs de bosrand en met zicht op het open gebied wandelen we opnieuw naar de Reeshofdijk, die we vervolgens naar rechts inslaan. Hier staat de verbindingsroute aangegeven naar de Wandelbosroute en we nemen deze tot aan de Zwartvenseweg. Op het kruispunt steken we rechtdoor over en pikken er de Vijverroute op tot aan de uitspanning “De zeven Geitjes”. Hier gaat de route naar links het Wandelbos in.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Wandelbos - Moerascipressen
Het Wandelbos is een begrip voor de Tilburgers en is tussen 1919 en 1937 aangelegd in het kader van de werkverschaffing. Er wordt dan een vijver gegraven, paden aangelegd en een bos geplant. Het ontwerp van het geheel is in handen van tuinarchitect Leonard Antonij Springer (1855-1940). Deze Leonard Antonij Springer is in die tijd de belangrijkste tuin- en parkontwerper en heeft zeker in Tilburg zijn sporen nagelaten. Zowel het Wilhelminapark, het Leijpark als ook het Wandelbos zijn gemaakt aan de hand van zijn ontwerpen. Aan hem hebben we het ook te danken dat we nu in het Wandelbos kunnen genieten van een behoorlijk aantal exotische moerascipressen. Rond de centraal gelegen vijver heeft hij in groepjes van drie zo'n 12 moerascipressen laten planten. Ze geven een feeërieke aanblik en ze staan allemaal net aan de rand of net in de vijver. Hier en daar vormen ze kniewortels. Verder vinden we in dit druk bezocht wandelpark ook een kinderboerderij en een speeltuin, maar deze zijn van een recentere datum. Ook is er een rododendrontuin en een heemtuin. Dit wandelpark is een ontmoetingsplek voor vele Tilburgers en zelfs Guus Meeuwis heeft er een liedje aan gewijd: “Ik weet een bankje in het Wandelbos en de wereld staat daar stil.”

Vanaf de Reeshofdijk slingert de bruin-oranje gemarkeerde Vijverroute door het stadspark. Zo wandelen we allereerst door een prachtige rododendronvallei en over de hardhouten brug die over het smalle deel van de centraal gelegen vijver ligt. Naar beide zijden zien we op de oever de gegroepeerd liggende moerascipressen. We maken eerst een bocht naar links om dan bij de zitbank naar rechts af te buigen en langs de kinderboerderij te lopen. Aan de achterzijde van serviceflat "De Duynsberg" voorbij komen we aan de oostzijde van het Wandelbos, waar we nog even naar rechts gaan om dan net voor de speeltuin naar links het Wandelbos verlaten ter hoogte van de Wandelboslaan. Hier steken we over en volgen het halfverharde pad langs de bebouwing. Tussen de spoorlijn en de langgerekte vijver komen we bij Restaurant Boerke Mutsaers.

De geschiedenis van deze uitspanning gaat terug tot 1644, waar in het archief van Tilburg voor de eerste keer gesproken wordt van Boerke Mutsaers. Boerke Mutsaers opent dan voor het eerst de deuren als aanlegplaats voor voermannen, die met paard en wagen of met de koets van dorp naar dorp rijden en tussendoor een stop maken om de paarden te laten rusten en te voeren. De passagiers kunnen er iets eten en drinken op deze rustplaats, dan nog boerderij van de familie Mutsaers, die uitgroeit tot boerderij met café. Begin 1900 wordt het woongedeelte omgebouwd tot echt café en later, omstreeks 1960, wordt de boerderij afgestoten en zorgt een grote verbouwing het gehele pand dat er alleen nog horeca bedreven wordt. Al meer van 360 jaren is het huidige restaurant in handen gebleven van de familie Mutsaers, eerst tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw direct gelegen aan de spoorwegovergang van de spoorlijn Breda-Tilburg en nu tegenover NS-station Tilburg-West.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude Warande - Waarvan zijn dit de restanten?
Bij Boerke Mutsaers gaan we naar rechts onder de spoorlijn door en meteen de trappen op en achter de rij flatgebouwen door. Zo volgen we de markeringen van de Vijverroute en komen we langs enkel merkwaardige bouwsels, die lijken op restanten van pilaren. Wat zou hier hebben gestaan of waartoe zouden deze hebben gediend. Zijn het wellicht relicten van de uiterste grens van het in 1973 verdwenen Tilburgse Natuurdierenpark? Hier betreden we opnieuw de Oude Warande en wandelen de lange brede laan uit, die de buitengrens vormt van de twee noordelijk gelegen kwadranten van de Oude Warande. Zo bereiken we ons startpunt van deze rondwandeling langs de buitengrenzen van het vijftal kleinere rondwandelingen met verbindingsrouten, die het wandelroutenetwerk “De Zes van Tilburg” vormen.

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25 000, 50E Gilze
- TopoKaart 1:25 000, 50F Tilburg
- Wandelroutenetwerk "De Zes van Tilburg", Routebureau Brabant
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 04-12-2009 door C.P.J. Aerssens