PAUWELSPAD 1
Traject Loon op Zand - Berkel-Enschot - Udenhout - Landpark Assisië 16 KM

L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Zicht op het Witte Kasteel
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek











 Café Brasserie De Kiosk, Oranjeplein 20A, 5175 BE Loon op Zand
Ongeveer 16 km
Dit traject van het Pauwelspad voert ons vanuit Loon op Zand allereerst langs het Witte Kasteel naar de markante educatieve boerderij Pauwelshoeve. Vandaar steken we via het kleine buurtschap Vijfhuizen door naar het hart van Landschapspark Pauwels. De route loopt hier over landelijke paden met bloemrijke bermen door het open agrarisch coulisselandschap van de Zwaluwenbunders en het oude buitengebied Nieuwe Warande. Aangekomen in Berkel-Enschot wandelen we door de nieuwebouwwijk Koningsoord, waar het voormalige monumentale Trappistinnenklooster Koningsoord een publieke functie heeft gekregen. Door Berkel gaat het Pauwelspad noordwaarts richting buurschap Brem naar de zuidkant van Udenhout. Bij de rotonde steken we over en dan gaat het over de Haarensebaan door Natuurgebied De Leemkuilen. Het laatste traject leidt over Landpark Assisië naar de parkeerplaats aan het Hazenpad, het eindpunt van deze etappe.

ROUTEBESCHRIJVING

Startpunt voor deze etappe van het Pauwelspad is KNP20 bij het infobord met een overzicht van het wandelroutenetwerk. Dit wandelknooppunt staat op het Oranjeplein tegenover Café Brasserie De kiosk. We wandelen we enkele meters de Kloosterstraat in om dan bij wandelknooppunt 20a meteen rechtsaf de Ecliptica in te slaan. Bij het bushokje aan aan de Kasteelweide wandelen we rechtsaf door het met statige bomen omzoomde laantje naar het Witte Kasteeltje. Het huidige gebouw stamt uit 1777, maar het oorspronkelijke kasteel is veel groter van opzet geweest en dateert uit 1387. Het behoort dan toe aan Hertogin Johanna van Brabant en bestaat uit een eenvoudige bakstenen woontoren van ongeveer 11 bij 13 meter met muren van twee meter dik. Rond 1400 verwerft Ridder Pauwels van Haestrecht het kasteel als onderpand van Hertogin Johanna van Brabant. Maar hij raakt betrokken bij de Hoekse en Kabeljauwse twisten. In die strijd kiest Pauwels van Haestrecht partij voor de Graaf van Holland maar het machtige leger van het Hertogdom Brabant slaagt er niet in het kasteel te verwoesten. Voor het kasteel vormt de belegering niet haar laatste succesvolle wapenfeit, want. Ook in de Tachtigjarige Oorlog wordt het kasteel tot twee maal toe belegerd en kan ook dan niet worden ingenomen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Tekening Kasteel Loon op Zand van Andries Schoemaker (1732)
Diverse adellijke en vooraanstaande families bewonen het kasteel, dat in de 15e en 16e eeuw enorm wordt uitgebreid. Er komen bijgebouwen, zoals een onderkomen voor soldaten, een bakkerij en een smederij. Een kasteel is in die tijd een dorpje op zich. Tijdens deze eeuwen bezoeken beroemde personen het kasteel, zoals de Zonnekoning Lodewijk XIV, die er enige tijd logeert tijdens de krijgstocht in 1672, het rampjaar, tegen de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Ook Napoleon bezoekt tijdens de Franse overheersing het Witte Kasteel. Ook daarna worden in de 16e en 17e eeuw een aantal vleugels aan het kasteel gebouwd. Maar in 1778 treft het noodlot het kasteel van Loon op Zand. Een ingrijpende verbouwing vindt dan plaats, waarbij de eerder aangebouwde vleugels worden gesloopt evenals een monumentaal poortgebouw. Het oudste deel van het kasteel, een Middeleeuwse donjon, blijft als enig resterende vleugel gedeeltelijk staan. Zo ontstaat het huidige, fraai blank gestuukte kasteel, een in 18e eeuwse stijl opgetrokken landhuis, gebouwd op een deel van de oude fundamenten, waardoor enkele keldergewelven met ribloze kruisgewelven bewaard gebleven zijn. Bij deze drastische verbouwing is de ingang van het kasteel van de westzijde naar de noordzijde verplaatst en de vensterindeling aangepast. Op het voorplein komt een koetshuis en een woning voor het personeel. Sinds 2013 is het beheer van het Witte Kasteel in handen van de Stichting Het Witte Kasteel. .

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Kunstwerk zicht op Loon op Zand
Bij KNP41 bij het toegangshek gaat de route linksaf terug naar de Ecliptica. Rechtsaf bereiken we op de hoek van de Ecliptica en de Orion een bijzonder kunstwerk van roestvrijstaal en cortenstaal gemaakt door Kloosterman Metaalwerken uit Waspik op initiatief van Jan Huijbregts en Cees Hoevenaar. Het is een open schilderij, waar je doorheen kunt kijken en op deze manier van het fraaie uitzicht op het achterliggende landschap met onder meer de boerderij van Familie Vermeulen kunt genieten. In de 'lijst' van het kunstwerk zijn de contouren van een aantal bijzondere gebouwen in Loon op Zand te zien: het kasteel, Castellanie en de kerk. Op dit markante punt gaat onze wandelroute naar rechts langs de weilanden. Zo wandelen we in zuidelijke richting tot we bij de Kasteelhoevenweg aankomen. We steken recht over en tussen kleinere bosschages, akkers en open weilanden vervolgen we het zandpad, dat op de topografische kaart vermeld staat als Heideweg. In het bos slaan we bij KNP16 linksaf en volgen het bospad tot op de klinkerweg (Moleneind).

© L.A.W.V.VIA-VIA
Loon op Zand - Educatieve Boerderij Pauwelshoeve
Rechtdoor komen we aan de Educatieve Boerderij Pauwelshoeve, die in 2018 ia aangekocht door de Stichting Educatieve Boerderij Tilburg-Loon op Zand, centraal gelegen in het Landschapspark Pauwels. Het is de thuisbasis van schaapsherder Bart van Ekkendonk met zijn bedrijf ‘De Lachende Ooi’. Het omliggende terrein van de Pauwelshoeve biedt bovendien veel mogelijkheden voor aantrekkelijke combinaties van landbouw, natuur en educatieve recreatie. Op deze plek gaat onze route bij KNP55 rechtsaf door het open veld langs de poel naar de Houtsestraat, waar we linksaf over het grasbaantje wandelen. Na 300 meter slaan we bij de eerste mogelijkheid rechtsaf Vijfhuizen in. Even verderop bereiken we het oude buurtschap Vijfhuizen. Bij KNP43 gaat de route voor de bocht linksaf achter de tuin van de verbouwde woonboerderij langs. Met de bocht naar rechts komen we in open landbouwgebied, waar we verderop het nieuwe bruggetje over de Lindse Loop oversteken richting de Quirijnstokstraat.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Zwaluwenbunders - Bruggetje over de Lindse Loop
Hier in het buitengebied van Vijfhuizen is op 21 juli 1944 rond 2.00 uur de Avro Lancaster III ND752 AA-O van het 75 Squadron RNZAF gecrasht. Deze bommenwerper is met een 9-koppige bemanning vertrokken van de RAF vliegbasis Mepal Cambridgeshire voor een bombardement op de Rheinpreussen synthetische olie-installatie in Meerbeck in Duitsland. Op de terugvlucht wordt het toestel aangeschoten door de Messerschmitt Bf 110 G-4 van Hauptmann Hermann Greiner van het 11./NJG 1, die opgestegen is vanaf vliegveld Sint-Truiden, en door de Junkers Ju 88G van Leutnant Bruno Heilig van de Stab IV./NJG 3, vliegend vanuit Düsseldorf. De Avro Lancaster III explodeert voordat het de grond raakt en crasht in meerdere brandende en niet brandende delen. Van de bemanning komenom: Pilot Flying Officer Henry John Burtt, Sergeant Vernon Charles Cornish, Sergeant Walter Frederick Carter, Flight Sergeant George Arthur Levy, WO Gottfred Lyall Gillan, Sergeant W.F Voerman en Sergeant G.A. Heffen. Pas op 23 juli wordt het toestel ontdekt en de lijken worden door de Luchtbeschermingsdienst overgebracht naar de Algemene Begraafplaats Gilzerbaan, waar ze hun laatste rustplaats krijgen. Flight Sergeant V. Connell en WO1 H.J.M Coedy overleven de crash en worden als vermist opgegeven, maar worden later alsnog door de Duitsers gevangen genomen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Aangekomen op de Quirijnstokstraat wandelen we even naar rechts en vervolgens voorbij de B&B De Nieuwe Warande linksaf. Langs de Heikantse loop en een bomenrij komen we bij KNP72 aan het brede zandpad van de Zwaluwstraat. Hier verloopt het Pauwelspad samen met het traject van het door de Brabantse Miilieufederatie aangelegde ‘Ommetje Nieuwe Warande’. We houden hier de richting aan naar KNP70 door het gebied van de Zwaluwenbunders, waar honden niet zijn toegestaan!! Ben je op pad met je hond dan bereik je KNP70 via een omleidingsroute vanaf KNP70 langs KNP73 en KNP67. Het wandeltraject door het landschap in de Zwaluwenbunders is bijzonder, omdat het nog een authentiek kleinschalig cultuurlandschap is. Als we op oude topografische kaarten kijken, was de Zwaluwenbunders een aaneengesloten bos en heide gebied grenzend aan de Nieuwe Warande, een vierkant bosperceel, doorsneden door kaarsrechte drijflanen, dat in 1757 door een van de laatste heren van Tilburg, Gijsbertus van Hogendorp van Hofwegen (1668-1750) is aangelegd als privaat jachtterrein. Hij noemt dit gebied Niewe Warande om zich te onderscheiden van zijn voorganger Willem van Hessen-Kassel (1682-1760), die in 1712 aan de westkant van Tilburg de Oude Warande heeft laten aanleggen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Zwaluwenbunders - Ontgining omstreeks 1930
In de loop der tijd is op de Zwaluwenbunders steeds meer bos in heide als gevolg van het potstalsysteem en de beweiding met schapen getransformeerd. In 1920 kopen de boeren van Balkom, van Roessel en Bertens samen 27,5 hectare heide in de Zwaluwenbunders en worden door hen gekochte percelen geleidelijk ontgonnen met behulp van goedkope Tilburgse dagloners uit het werkverschaffingsproject. Eerst worden de percelen houtvrij gemaakt en daarna met een zware ploeg, getrokken door ossen en paarden omgezet. Het terrein wordt geëgaliseerd, en vennetjes worden opgevuld, Zo ontstaat landbouwgrond met behoud van een aantal kleine bosgebiedjes. Op weg naar KNP70 gaat de route bij enkele bomen en een vennetje naar links. Deze kleinschalige landschapselementen midden in Landschapspark Pauwels zijn bepalend voor de ecologische verbindingszone. Bij KNP70 aangekomen wandelen we rechtsaf naar KNP64. Bij KNP64 slaan we op het asfalt van het Riddershofpad rechtsaf tot aan KNP69, die vlak achter het hek aan de linkerzijde van het Riddershofpad staat. Naar links langs het hek komen we de vlonder over het stroompje van de Hemeltjesloop in de villawijk Buitengoed Nieuwe Warande. Na de vlonder gaat de route schuin naar rechts door de Kruisbes, steken de Nieuwe Warande over en bereiken we KNP68 aan De Kraan. We volgen deze asfaltweg naar rechts tot we aan de spoorwegovergang van de spoorlijn van Tilburg naar ’s Hertogenbosch komen. Na de spoorwegovergang wijst de groengele markering ons naar rechts en komen zo bij KNP63 op de hoek met de Boekbinderijstraat.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Bibliotheek Koningsoord - Glas-in-lood-venster (1937) van de Bredase gebroeders Wuisman
We wandelen de Boekbinderijstraat in tot we op het grote plein aan de Proosdijlaan uitkomen midden in de nieuwbouwwijk Koningsoord. De route gaat hier linksaf langs de bebouwing van het winkelcentrum met de appartementen rechtsom en dan bij de eerste gelegenheid opnieuw rechtsaf langs het voormalige monumentale Trappistinnenklooster Koningsoord, gelegen aan de linkerkant. Koningsoord is volledig gemoderniseerd en uitgebouwd als ontmoetingsplek met een publieke functie, waar de geschiedenis samenkomt met het heden van deze moderne woonwijk. De rondwandeling leidt ons via KNP44 tegen de klok in rond het voormalige Trappistinnenklooster Koningsoord. Rond 1930 ontstaat het plan van de Trappistenabdij Koningshoeven om een eerste Trappistinnenklooster in Nederland te stichten. In Berkel-Enschot wordt een geschikte locatie gevonden en op 21 november 1933 gaat de bouw van het klooster in sobere Neo-Gotische stijl naar plannen van architect J. van Dijk van start. Het klooster werd ingezegend op 30 mei 1937 en meteen bewoond door uit het Belgische Chimay afkomstige trappistinnen. Vanaf 1940 is het klooster een zelfstandige abdij en wordt zo de eerste en enige abdij van deze orde in Nederland. In 1955 verblijven er 99 zusters in Koningsoord, dit is het grootste aantal kloosterlingen in de geschiedenis van Koningsoord. Na 1995 wordt duidelijk dat abdij Koningsoord zal moeten verdwijnen in verband met ontwikkelingen en uitbreiding van de Gemeente Tilburg. In 2009 nemen de nog dertig in het klooster wonende zusters afscheid van Koningsoord Berkel-Enschot en vertrekken naar Arnhem, naar hun nieuwe abdij Koningsoord.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Berkel-Enschot - Toegangspoort voormalige Trappistinnenabdij Koningsoord
Langs het Gezondheidscentrum Koningsoord komen we aan KNP44 en wandelen hier linksaf over de Pandgang. De groengele markering leidt ons naar links over de Kloostertuinen. Met de bocht neer rechts verlaten we door de toegangspoort het kloostercomplex Koningsoord. We steken de straat over en vervolgen onze route door de St. Willibrordusstraat. Aan het einde van deze straat komen we bij de St. Willibrorduskerk, gelegen aan een pleintje en kruispunt. Het kerkgebouw met Neo-Romaanse en Neo-Gotische kenmerken dateert uit 1910 en is een ontwerp van architect Jan Stuyt (1868 - 1934), een van de meest productieve Nederlandse kerkenbouwers van de 20ste eeuw. Hier bij KNP75 gaat het Pauwelspad linksaf de Molenstraat in. We wandelen met de bocht naar rechts en laten de bebouwing van Berkel-Enschot achter ons. Bij de rotonde rechtdoor tot in de bocht, waar we bij KNP32 rechtsaf de Hooistraat inslaan. Deze met kinderkopjes geplaveide Hooistraat volgen we tot aan KNP38.

De route gaat bij KNP38 linksaf door het buurtschapje De Brem. We passeren aan de rechterzijde een Mariakapelletje in het hart van De Brem, dat het Brabantse Karakter benadrukt en een van de vele kapellen in Brabant is, die direct na de bevrijding, zijn gebouwd om Maria te bedanken voor de goede afloop van de oorlog. Om deze boodschap voor het nageslacht te bewaren, is in 1946 een fles met een brief ingemetseld. De gebroeders Brekelmans bouwden het kapelletje en de bewoners van De Brem hebben gezamenlijk de kosten gedragen. Nog steeds is het een plaats waar men bid voor een zieke of een dierbare overledene herdenkt. Aan het einde van De Brem komen we op de T-splitsing met de Berkhoek. We wandelen naar rechts en lopen deze met bomen omzoomde asfaltweg helemaal uit tot aan de doorgaande weg van Udenhout naar Oisterwijk. Hier gaat de route over de ventweg even naar links om dan bij IJshoeve Uijlenborch aan de rotonde naar rechts over te steken. Op deze rotonde staat bij de entree van Udenhout ‘De Toren van Udenhout’. Het is een merkwaardig kunstwerk van Marius Boender, waar je ‘figuurlijk’ niet omheen kunt. Het heeft de vorm van een fabrieksschoorsteen, is 7,5 meter hoog en opgebouwd uit meer dan 2000 lichtgele en donkerbruine bakstenen rond een geraamte van betonijzer, gaas en beton. In 1997 is deze ‘Pik van Udenhout’, zoals die in de volksmond wordt genoemd, gerealiseerd en is een verwijzing naar de bakstenenfabrieken met schoorstenen, die Udenhout vroeger kende.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Udenhout - Natuurgebied De Leemkuilen
Nadat we bij de rotonde de Kreitenmolenstraat zijn overgestoken, komen we bij KNP34 aan de Haarensebaan. We volgen deze naar rechts tot we bij KNP90 op de Y-splitsing staan. Hier houden we rechts aan en volgen de nu onverharde Haarensebaan tot we bij KNP79 in Natuurgebied De Leemkuilen komen. Het is een natuurgebied van circa tachtig hectare dat ontstaan is door het afgraven van leem voor de baksteenfabricage, die in Udenhout is ontstaan vanaf het einde ven de 19de eeuw . Als de laatste steenfabriek in 1992 sluit, komen de leemputten definitief in handen van Brabants Landschap. De fabriek en het terrein eromheen worden gesaneerd en het gebied is sindsdien ontwikkeld tot een water- en moerasgebied. Ook is er van 1970-1997 op grootschalige wijze zand gewonnen, waardoor de plas Brabandshoek en tot 2010 in de plas Heidekreiten zijn ontstaan. De putten zijn rijk aan amfibieën, zoals de boomkikker, kamsalamander en vinpootsalamander. Op de voormalige dammen staat elzen- en wilgenhakhout. Op de kale oevers vinden we moeraswolfsklauw en kruipende waterweegsbree en in en aan het water groeien pilvaren, moeraswederik en teer vederkruid. De in het waterrijk gebied voorkomende vogels zijn: aalscholver, oeverzwaluw, kleine plevier, oeverloper en groenpootruiter.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurgebied De Leemkuilen - Infopaneel Het Groene Woud
De route gaat bij KNP79 linksaf richting KNP72. Het paadje met bomen en struiken voert over een smalle dijk dwars tussen waterplassen door naar KNP72 bij de kleine parkeerplaats aan de Heusdensebaan. Bij KNP72 volgt het Pauwelspad 70 meter de drukke Heusdensebaan (hier wordt hard gereden, dus kijk uit) naar links tot aan de sluitboom met groengele markering aan de overzijde. We wandelen over een smal struinpad met aan de ene kant boomkwekerijen en aan de andere kant de plas Brabandshoek, die aan het zicht is onttrokken door een bosschage van elzenbosjes. Aan het einde van dit pad slaan we linksaf richting Landpark Assisië. Over dit half verhard pad met aan weerszijden bomen komen we aan KNP71 en een infopaneel van het Wandelroutenetwerk Het Groene Woud. Hier kun je nog afslaan naar het vogelkijkscherm. Wij wandelen rechtdoor tot we op de Hooghoutseweg uitkomen. We steken hier recht over en betreden langs KNP05 door het hek Landpark Assisië.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landpark Assisië - Franciscus van Assisië Kapel (1908)
Landpark Assisië ligt ten zuiden van Biezenmortel op het oorspronkelijke Landgoed ’t Hooghout, dat de congregatie van de Broeders Penitenten van de H. Franciscus uit Boekel in 1901 door schenking van Dorothea van Beugen, eigenaresse van het landgoed, hebben verkregen. Bij die schenking wordt 45 hectare grond met drie boerderijen overgedragen aan de Broeders Penitenten, die er Huize Assisië stichten en waar zij vanaf 1904 zorg verlenen aan mensen met een beperking. De eerste steen van het hoofdgebouw, met een kamer als huiskapel, wordt in 1903 gelegd. Daarna komen er nog meerdere paviljoens en dienstgebouwen. De kloosterkapel van Huize Assisië is uit 1097 naar een ontwerp van architect Johannes Heijkants (1850-!921) uit Erp. Op 12 januari 1904 worden de eerste cliënten naar Biezenmortel overgebracht. Het wordt een dorp wat helemaal zelfvoorzienend is met onderwijs als speerpunt en waar zang, muziek, spel, boeken en sport de basis vormt voor de dagbesteding. In 1968 brengen de Broeders Penitenten Huize Assisië onder bij de Daniël de Brouwerstichting en anno 2015 is Huize Assisië in beheer van de Stichting Prisma. Op het huidige Landpark Assisië zijn nu woonvormen waar wel- en niet gehandicapten samen leven, werken en ontspannen. Moderne zorg op basis van traditie.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Landpark Assisië - Franciscus bankje aan het Hazenpad
Vanaf KNP05 volgen we de Nachtegaal laan. We komen langs Lokaal12, een lunchroom voor en door mensen met een beperking en waar bezoekers welkom zijn.Ook passeren we de kinderboerderij en komen aan de Kievitslaan. Hier wandelen we naar links rond de Franciscus van Assisië Kapel over het Hazenpad.Dit Hazenpad wandelen we helemaal uit en bereiken voorbij het Franciscusbankje de parkeerplaats als eindpunt van deze dagwandeling.

© L.A.W.V.VIA-VIA


Aansluitend traject
 Landpark Assisië - Biezenmortel - Loonse en Drunense Duinen - Loon op Zand 18 KM

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

Charles Aerssens



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 30-08-2022 door C.P.J. Aerssens