STADSWANDELING ANTWERPEN

© L.A.W.V.VIA-VIA
Stadswapen Antwerpen
Antwerpen is een interessante stad, die grotendeels op de rechteroever van de Schelde ligt en bovendien bekend is door zijn uitgestrekt havengebied met internationaal vrachtvervoer. De stad aan de Schelde is niet voor niets een aantal jaren geleden Culturele Hoofdstad van Europa geweest. Niet enkel en alleen door haar bekende punten zoals de Vogelmarkt en de Grote Markt. Antwerpen heeft een lange geschiedenis met een rijk verleden. Van een klein dorp wordt het ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog de grootste stad van de Nederlanden. Van die rijke geschiedenis vinden we in Antwerpen nog de overblijfselen terug in de talrijke musea, de prachtige bibliotheken, het omvangrijke stadsarchief, maar ook in de vele monumenten die tal van Antwerpse straten, pleinen met en rustgevende plekjes en parken met verkwikkend groen sieren.

Antwerpen is de stad van de Vlaamse barokschilder Rubens. Hij heeft er toe bijgedragen dat in de 16e eeuw de stad één van de belangrijkste culturele en economische centra ter wereld wordt. Vele inwoners leiden een waar herenleven: hoofs en zelfbewust, als echte “Sinjoren”, een spotnaam die de Antwerpenaren nog altijd met trots dragen. Hun stad is een hartverwarmende, ongekunstelde stad, maar ook levendig en kosmopolitisch met oogstrelende architectuur, chique winkels, imposante monumenten, bezielde kunstwerken, cafés waar het bier rijkelijk vloeit, en restaurants waar je van de heerlijkste Belgische en multiculturele gerechten kunt genieten. Kortom: je kunt zeggen dat cultuur, geschiedenis, een bruisend nachtleven en winkels van wereldklasse Antwerpen allure geven. Het is een wereldstad in zakformaat.


ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING ANTWERPEN
We beginnen onze stadswandeling aan de Ernest van Dijckkaai, waar de auto goed geparkeerd kan worden. Vanaf het Wandelterras Zuid, één van de twee verhoogde promenades langs de Schelde, hebben we een aardig zicht op de stad met dominant de maagdelijk witte Onze Lieve Vrouwe kathedraal. Het godshuis torent hoog boven de Antwerpse huizenwirwar uit. Verder vinden we aan deze kaaien Het Steen, een voormalige burcht aan het water, nu Scheepvaartmuseum met een verzameling historische kranen en schepen. Als we de drukke autoboulevard richting stad oversteken, staan we bij het gebouw van de Sint Anna tunnel, een voetgangers- en fietserstunnel onder de Schelde, die uit 1933 stamt. Dit is een aardig industrieel monument. Via een steile roltrap met veel hout kom je in de smalle voetgangerstunnel uit. De muren zijn verluchtigd met reclameposters uit de jaren zestig.

Het tunnelgebouw staat op de Sint Jansvliet, een pleintje met basketbalveld dat overgaat in de Steenhouwersvest. Hier begint het Antwerpen waar wij Nederlanders zo gek op zijn. Sinds een jaar of vijf trekt de straat het ene na het andere winkeltje aan. De grens tussen kitsch en kunst is er al lang vervaagd. Je vindt er Jugendstil of Art Deco maar ook modern design met dito verkoopsters. Om de hoek van de Steenhouwersvest met de Ridderstraat lopen we links af en staan bijna meteen op de Vrijdagmarkt, waar elke vrijdagochtend markt wordt gehouden. Al sinds 1549 wisselen oude inboedels op dit plein van eigenaar. In de loop der jaren is de nadruk duidelijk van kunst in de richting van kitsch verschoven. Het plein staat vol met oude meubels en prullaria. Maar soms haal je er iets heel moois tussenuit. De sfeer is veel authentieker dan op de beter bekende zondagse Vogelmarkt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Bibliotheek Museum Plantin Moretus
Ook als het geen vrijdag is, is de Vrijdagmarkt een must, want hier bevindt zich ook het zeer interessante Museum Plantin Moretus, sinds 2005 opgenomen in de wereldlijst van cultureel erfgoed van de UNESCO. De wereldberoemde drukker Christoffel Plantin, en later zijn schoonzoon Moretus, hielden hier rond 1570 minimaal zestien drukpersen aan de gang in deze patriciërswoning met drukkerij-uitgeverij. Ter vergelijking: de grootste Franse drukker uit die tijd had vier persen staan. Antwerpen was destijds het wereldcentrum van de handel. Welvaart gaat altijd gepaard met de bloei van kunst en wetenschappen. Vanzelfsprekend speelt informatie daarbij een essentiele rol. Daarom kon een goede boekdrukker juist in Antwerpen zo groot worden. In Plantins drukkerij/huis, dat alleen al vanwege de prachtige inrichting een bezoek waard is, zijn ware meesterwerken van boekdrukkunst te zien. Tot de collectie behoren verder de twee oudste bewaard gebleven drukpersen ter wereld.

Voorbij het museum slaan we linksaf de Heilig Geeststraat en komen verderop in de Hoogstraat, een autovrije winkelstraat met vooral in de zijstraatjes enkele verrassingen. Hier gaat het naar rechts. We lopen voorbij het geboortehuis van de Vlaamse humanitair expressionistische dichter Karel van den Oever (1879-1926). Even verderop staan we in de Hoogstraat 70 voor de historische Sint Julianuskapel. Ooit een passantenhuis voor pelgrims gesticht door Jan Tuclant en Ida van der List rond 1312. Vanaf 1702 wordt de instelling beheerd door het broederschap der Loretanen. De traditie van de Pelgrimstafel, een maaltijd aangeboden aan twaalf pelgrims of aan de armen van de stad op Witte donderdag, dateert uit de 16e -17e eeuw en gebeurt hier nog jaarlijks.

Op de volgende kruising staan we op de hoek van de Reyndersstraat, waar we op nummer 25 het jenevercafé De Vagant vinden met een kleine 150 verschillende borrelmerken. Naast biernatie is België immers ook een echt jeneverland met meer stokerijen dan in Nederland. Wij slaan naar links de Vlasmarkt in en treffen er op Vlasmarkt 25 De Kleine Wereld, een café-restaurant met een eigen terras op een binnenpleintje met podiumcafé en expo. Als we naar rechts de Grote Pieter Potstraat inlopen vallen vooral de eethuisjes en cafés op, die er zich de laatste tijd hebben gevestigd. Enkele jaren geleden was hier ook Café Het Spiegelbeeld, met achterin een soort kleine bioscoopzaal. De als bizarre bezienswaardigheid de telefoon, die er in een douchecel hing. Op de hoek van de Kleine en de Grote Pieter Potstraat, vinden we een vreemde eend in de bijt. Hier is Bernard Meier gehuisvest, die zichzelf “klokkendokter” noemt. Bernard Meier is Nederlander van afkomst, maar hij voelt zich Antwerpenaar in hart en nieren. Hij restaureert antieke uurwerken voor musea en particulieren, maar verkoopt ook klokken. Een kijkje in de winkel en atelier is de moeite waard: hier vind je nog degelijk handwerk.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Vlaaikensgang
Door de kleine Pieter Potstraat zijn we terug in de Hoogstraat en lopen richting centrum naar links. Tegenover de Haarstraat, de volgende zijstraat, bevindt zich een haast grote poort die toegang geeft tot de haast verborgen Vlaaikensgang. Dit is de schilderachtigste steeg van Antwerpen, een oase van rust en geborgenheid. Het is een aaneenschakeling van in oude staat herstelde steegjes, brandgangen en achterhuisjes. De gang dateert uit het jaar 1591. Waar zich nu de verbreding bevindt, stond in de 15e eeuw het gasthof De Roode Schild. De herkomst van dit steegje verwijst naar een vlaaien- en wafelhuis, dat in de gang van de schoenmakers was gelegen. In de Vlaaikensgang woonden de schoenmakers, die ook de noodklok van de kathedraal moesten luiden. Het wit kalken van de huisjes gebeurde op last van de overheid die op die manier besmettelijke ziektes wilde uitbannen. De Vlaaikensgang werd in 1969 van de ondergang gered toen antiquair Axel Vervoordt dit historische stukje Antwerpen kocht. Ook vinden we hier de opvallende gevelsteen “Den Grooten Baars”. Over deze steen, met metalen onderdelen, is weinig bekend. Er wordt geopperd dat deze afkomstig is van de, midden jaren 1800, afgebroken "Antwerpse Burg", een middeleeuws stadsgedeelte dat achter het huidige "Steen" lag. Het gedeeltelijk overdekte straatje bevat nu antiekwinkeltjes, kunstgaleries en een exclusief restaurant Sir Anthony van Dyck, dat perfect in deze 16e eeuwse omgeving past. Het prachtige renaissance-interieur, het statige meubilair, de open haarden en het vele kaarslicht doen je bijna vergeten te eten. En dat zou jammer zijn, want de keuken is hier internationaal geroemd.

Als we door het poortje aan het einde van de Vlaaikensgang stappen, staan we aan de Oude Koornmarkt 16 bij Restaurant 't Hofke, ook al zo'n historische eetgelegenheid. Rechts af gaat de route. Op Oude Koornmarkt 26 vinden we het huis “De Cluyse” dat in de 15e eeuw is gebouwd met verbouwingen in de 16e eeuw. De oudste gewelven bezit dit pand. De stenen gevel bootst vermoedelijk een vroegere houten decoratie na. In 1468 wordt het door de stadsmagistraat geschonken aan de kooplieden van de Duitse Hanze. Een getrouwe kopie bevindt zich in de afdeling Oude Stad van het Openluchtmuseum te Bokrijk.

Het is aan te raden even naar rechts de Pelgrimstraat in te lopen, waar we aan de linkerzijde bijna direct op het smalle, bijna té pittoreske pand met de naam Pelgrom stuiten, één van Antwerpens meest historische drank- en eetgelegenheden. Op zaterdag- en zondagmiddag kun je de in originele staat teruggebrachte poorterswoning bezichtigen. Hier flakkeren de olielampen en lopen de kippen los. Authentieker is wat zich onder de Pelgrom bevindt: een aaneenschakeling van in authentieke 15de eeuwse kelders, gewelven en gangen met grote eikehouten tafels, lange banken en veel kaarslicht. De sfeervolle ruimte is één van de instituten van het Antwerpse caféleven. Jaren geleden stuitte de vorige eigenaar van het perceel per toeval op een kelder. In de daaropvolgende vijf jaar ontdekte hij het ene gewelf na het andere. Het gaat niet alleen om de kelders van de poorterswoning, maar tevens om een oeroude herberg en een onderaardse opslagplaats van specerijen en zijde. Deze goederen waren in de bloeitijd van Antwerpen even duur als goud. Ze werden echter niet alleen tegen diefstal ondergronds bewaard, maar ook omdat er regelmatig brand in de stad uitbrak.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Gevelschildering hoek Oude Koornmarkt en Papenstraatje
Terug in op de Oude Koornmarkt lopen we naar rechts. Meteen op de hoek van het Papenstraatje springt de grote muurschildering in het oog met een “Big Mama”. We vervolgen onze route, want voor de echte hoedenliefhebber is het nog een optie om op de Oude Koornmarkt nog even een kijkje te nemen in de sjieke Hoedensalon van Caroline de Roy van Zuydewijn. Waar hebben we die naam meer gehoord!. Zij ontwierp al hoeden voor het huwelijk van prins Willem-Alexander en prinses Maxima. Linksaf komen we op de Groenplaats, die wordt gedomineerd door de Onze Lieve Vrouwen Kathedraal. Vandaag de dag is het een prominent plein in het centrum van Antwerpen met vele cafés, terrasjes en straatmuzikanten. Tot de 18e eeuw is de Groenplaats de centrale begraafplaats van Antwerpen. Tijdens de Oostenrijkse bezetting verbiedt Keizer Joseph II begraafplaatsen binnen de stadsmuren. Zodoende wordt de begraafplaats een plein en worden de doden vanaf dat moment buiten de stadsmuren begraven. In 1843 wordt het standbeeld van Rubens, de beroemde Antwerpse schilder, op het plein geplaatst. Het is gemaakt door de beeldhouwer Guillaume Geefs (1805 – 1883). Aan het plein het ligt het Karbonkelhuis een schitterende façade opgetrokken in Renaissance stijl. De naam van het huis is afgeleid van de diamantendecoratie op de begane grond. De rechterzijde van het plein wordt gedomineerd door het laat 19e eeuwse gebouw waarin vandaag de dag het Hilton Hotel is gevestigd. Vroeger was het de “Grand Bazar”, één van de leidende Belgische warenhuizen. Vooral op mooie dagen is het plein erg druk. De terrassen zijn dan afgeladen met toeristen die natuurlijk de heerlijke Belgische bieren drinken.

Vanaf de Groenplaats lopen we naar het pleintje voor de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal, de Handschoenmarkt. Vroeger was deze Handschoenmarkt het kathedraalkerkhof, in die tijd sprak men van het “Klein of Steenen Kerckhoff”. Vanaf de 16e eeuw stonden er kraampjes voor de handschoenverkoop. Nu vind je er een paar uitstekende restaurants, een aantal schitterende huizen en de “Put van Quinten Metsijs”. Voor deze waterput uit 1490 smeedt Quinten Metsijs (1466-1530) het ijzerwerk. Hij is aanvankelijk smid alvorens schilder te worden, die zijn opleiding van de Vlaams kunstschilder Dirk Bouts krijgt. Hij schildert veelal religieuze werken, die vooral uitmunten in het koloriet en uitgewogen composities. Hij wordt beschouwd als de eerste grote schilder van de Antwerpse School. In het begin leunt hij nog dicht aan bij de Vlaamse Primitieven, maar later vertoont zijn werk trekjes van de Renaissance. Tijdens de zomermaanden kun je op maandagavonden vanaf de Handschoenmarkt luisteren naar een beiaardenconcert van de Onze Lieve Vrouwenbasiliek. Deze beiaardenconcerten zijn ook voor de Antwerpenaren zelf een uitstekend excuus om “een terrasje te pikken”.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Sculptuur, die de bouw van de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal uitbeeldt
Naast het ene zonnige terras na het andere op de Handschoenmarkt, wordt dit pleintje toch gedomineerd door het meest volmaakte voorbeeld van de Brabantse gotiek: de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal. Deze grootste gotische kerk der Nederlanden is opgetrokken op de plaats waar reeds voor 1124 een kapel heeft gestaan. De bouw van de huidige kerk neemt een aanvang in 1352, nog voor de stad haar bloeiperiode kent. De groeiende handel en nijverheid, tezamen met een toenemend bevolkingsaantal zorgt ervoor dat het oorspronkelijke vijfbeukige plan in de 15e eeuw wordt uitgebreid tot een zevenbeukig ontwerp. In de 16e eeuw ontstaat zelfs het plan voor een negenbeukige kerk, ongeveer driemaal zo groot als de huidige. Deze plannen zijn er trouwens de oorzaak van dat de zuidertoren nooit wordt afgewerkt en dat een vieringstoren, opgevat als grootste van de drie, nooit wordt gebouwd. Kort na de aanzet van de bouw van de nieuwe kerk (1517) doorkruist een grote brand de plannen (1533) en moeten alle beschikbare middelen aangewend worden om het bestaande gebouw te restaureren. In 1566 en 1581 wordt de kerk leeggeplunderd tijdens de beeldenstorm, maar tijdens de 17e eeuw prachtiger dan ooit heringericht. De Franse Revolutie zorgt nogmaals voor een vernieling van het interieur, maar ook die schade wordt hersteld. Uit al die verschillende stijlperioden, van de 14e tot de 20ste eeuw, blijven in de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal kunstwerken bewaard en ook het gebouw zelf draagt zowat overal de sporen van een lange en vaak bewogen geschiedenis. Hiertoe behoren ook de verschillende restauratiecampagnes die ze sinds de vorige eeuw ondergaan heeft. De laatste start in 1965. Tussen dat jaar en 1973 worden de daken en goten onder handen genomen. Van 1973 tot 1983 volgt het kerkschip met zijn zijbeuken. Tussen 1983 en 2 april 1993 tenslotte volgen het transept en het hoogkoor, waar de onlangs opgeknapte, weelderige doeken van Rubens hangen. Kooromgang en kranskapellen komen later aan de beurt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Interieur café "Het Elfde Gebod" aan de Melkmarkt
Bij het verlaten van de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal nemen we de route met de klok mee om het kerkgebouw over de Lijnwaardmarkt. De horecagelegenheden dragen hier schitterende namen als: “’t Veur Leste”, “Het Vermoeide Model" "Het Hemelse Gerecht en vooral “’t Elfde Gebod”. Dit laatste café staat van binnen tjok en tjok vol met Heiligenbeelden, zodat je hebt volop keuze hebt zelfs meer dan één beschermheilige te kiezen. Nu komen we in een rustiger deel van de binnenstad. Via de Melkmarkt en de Jezuïtenrui bereik je het prachtige Hendrik Conscienceplein, waar we het standbeeld vinden van Hendrik Conscience, de 19e eeuwse schrijver "die zijn volk leerde lezen". Dit plein is overigens een goed uitgangspunt voor wie op zoek is naar een lunchadres. Het wordt omgeven door straten met aardige restaurantjes, waar het minder druk en goedkoper is dan in het toeristische culinaire centrum rond de Groenplaats, de Suikerrui en de Grote Markt.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Beeld Hendrik Consience
De meeste gebouwen die het plein omgeven, zijn het resultaat van de bouwlust van de 17e eeuwse jezuïeten. De jezuïeten volgen hiermee hun eigen agenda. Zij sparen kosten noch moeite om de Antwerpenaren, na meer dan een eeuw van verwarrende godsdiensttwisten, opnieuw naar de kerk te krijgen, naar de prachtige Carolus Borromeuskerk. Door de barokke architectuur rondom het plein waan je je een beetje in Italië. Verder wordt het plein omgeven door de stadsbibliotheek en een aantal goede cafés en restaurants. In de jaren ’60 is het Hendrik Conscienceplein een alternatieve uitgaansbuurt. Buurtbewoners en kunstenaars, onder wie Panamarenko, organiseren bijeenkomsten om auto’s te weren. Dit heeft veel succes en zodoende word het Hendrik Conscienceplein het eerste autovrije plein van Antwerpen.

Het opvallende gevel van de Carolus Borromeuskerk lijkt op een barokaltaar. Aangenomen wordt dat Rubens bij het ontwerp betrokken is geweest. Al heeft deze beroemde jezuïetenkerk in de loop der tijden veel van haar artistiek decorum verloren, zij blijft een ware kunsttempel. Zij geldt als een schoolvoorbeeld van kerkelijke barokbouwkunst. Binnen word je overdonderd door de weelde. Schilderijen, altaren, nissen, kapellen en koorbanken, alles roept om aandacht. De bouwplannen zijn opgesteld door jezuïeten uit de eigen ordeleden, zoals Fr. d’Aguilon en P. Huyssens. De bouwactiviteiten nemen slechts zes jaar in beslag (1615-1621). Patroonheilige is aanvankelijk Ignatius van Loyola, stichter van de orde, wiens heiligverklaring hier uitbundig wordt gevierd met fantastische optochten, kleurrijke straatdecoraties en stichtelijke toneelopvoeringen. Bij de afschaffing van de jezuïetenorde in 1773 worden hun goederen verbeurd verklaard en openbaar verkocht. Bij de nieuwe functie van de kerk hoort nu ook een nieuwe patroonheilige: Carolus Borromeus. Bij het concordaat met Napoleon (1803) wordt de kerk een zelfstandige parochiekerk.

© www.begiumview.com
Antwerpen - Interieur Carolus Borromeus kerk
Het interieur van de kerk is bedoeld als een barokke feestzaal als voorproefje op de hemelse feestvreugde bij God! Fabuleuze sommen geld worden er gespendeerd aan de decoratie. Niet voor niets wordt de jezuïetenkerk “de marmeren tempel genoemd. Dat deze kerk echt pittoresk was, moge blijken uit de talrijk bewaarde interieurzichten van de 17e eeuw. Op 18 juli 1718 slaat de bliksem in en ontstaat er een grote brand. Niet minder dan 39 plafondschilderstukken van Rubens gaan in de vlammen op. De wat sobere heropbouw van de zuilenbasiliek werd toevertrouwd aan architect Jan Peter Van Baurscheit (1669-1728). Bij de restauratie in de jaren 1980 heeft men gepoogd om het oorspronkelijke interieur van vóór 1718 terug te benaderen, vooral dan door het imiteren van marmer.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Antwerpen - Grote Markt
Vanaf het Hendrik Consienceplein bereiken we via de Wijngaardstraat en de Kaasrui de Grote Markt. Dit driehoekige hart van Antwerpen is het eindpunt van onze wandeling. Het plein wordt aan de westzijde geflankeerd door het Stadhuis, een typisch renaissancebouwwerk. Anders dan bij de gotiek wijst het niet verticaal naar de hemel, maar is het horizontaal van opbouw, op het aardse leven gericht. Opvallend is het niet-geblinddoekte beeld van Vrouwe Justitia in de voorgevel. De Antwerpenaren waren zo overtuigd van het hoge morele peil van de eigen cultuur, dat de blinddoek kon worden weggelaten. Eigenlijk veel mooier dan het stadhuis zijn de gildenhuizen, die het plein aan de noordkant afsluiten. Als je op de details gaat letten, komen de huizen tot leven. Neem het vergulde beeld van St. Joris en de draak op het derde huis van links: de draak, nog niet helemaal verslagen, kan zich nog nét aan de gevel vastklemmen. Hij lijkt elk moment naar beneden te vallen op de parasolletjes van het terras eronder. Centraal op de Grote Markt staat de Brabofontein, met op de top een gespierde Romein die het handwerpen beoefent. Volgens een 16e eeuwse legende verslaat Salvius Brabo, neef van Julius Caesar, de reus Antigoon, die de Schelde onveilig maakt. Hij straft hem op dezelfde wijze als Antigoon doet met de schippers die hun tol niet kunnen betalen: hij hakt zijn rechterhand af en werpt die in de Schelde. Omdat de Vlamingen moeite hebben met het uitspreken van de 'h', ontstond hieruit de naam Antwerpen. Hier op dit plein zit de wandeling erop. Nu is het tijd om definitief op een terrasje neer te strijken of je over te geven aan één van de activiteiten van Antwerpen.

Charles Aerssens

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.



© L.A.W.V.VIA-VIA

INFORMATIE

Nationaal Scheepvaartmuseum
Steenplein 1

Museum Plantin-Moretus
Vrijdagmarkt 22-23
In het schilderachtige binnenhof van het museum is de oorspronkelijke kruidentuin van Plantin weer aangelegd.

Onze Lieve Vrouwe Kathedraal
Handschoenmarkt.

St. Carolus Borromeuskerk
H. Conscienceplein 12

Stadhuis
Grote Markt

WANDELROUTES EN GIDSEN

Dienst voor Toerisme
Grote Markt 15
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gewijzigd op 14-09-2007 door C.P.J. Aerssens