LEURSCHE VAART ROUTE
Omgeving Etten-Leur 18 km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Onderweg op het Molenpad bij de Zwartenbergse molen
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek







 Leursche Haven Etten-Leur
Ongeveer 18 km.
Deze wandeling loopt door het poldergebied ten noorden van Etten-Leur. De Leursche Vaart doorsnijdt hier de Westpolder en Oostpolder. We volgen tijdens de wandeling een groot gedeelte van de door Staatsbosbeheer aangelegde wandelrouten het Zwermpad en het Molenpad, die vanaf de Zwartenbergse molen starten. De te lopen route combineert die beide wandelrouten in de Westpolder en Oostpolder boven Etten-Leur en maakt een uitstapje langs de Leursche Haven met Molen "De Lelie” en door de nieuwe stadswijk van Etten-Leur. De totale lengte is ongeveer 18 kilometer, maar biedt ook de mogelijkheid het afzonderlijke Zwermpad of Molenpad te kiezen.

ROUTEBESCHRIJVING

We vertrekken vanaf de 16e eeuwse Leursche Haven, die in 1961 grotendeels gedempt werd, maar nu opnieuw in het stadsontwikkelingsplan is opgenomen. Hier ligt nu een passantenhaven en een zwaaikom met een kade van 200 meter en een houten steiger van 40 meter waar je gezellig af kunt meren. Uit deze haven vertrok 400 jaar geleden Adriaan van Bergen om met zijn turfschip Breda te bevrijden van de Spanjaarden. De haven en de Leursche Vaart zijn tot aan de Mark uitgebaggerd en opnieuw beschoeid. Even verderop vinden we molen “De Lelie” aan de Geerkade. Deze molen is één van de drie molens die op het grondgebied van Etten-Leur liggen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Leursche haven met molen "De Lelie"
“De Lelie” is een stellingmolen, waarvan de kap met aardige baard, wit geverfd en donker afgebiesd, met daarop de opschriften 1804, 1998, De Lelie en daarnaast nog enige sterren, is waarschijnlijk gebouwd in het eerste decennium van de negentiende eeuw. Uit de archiefbronnen is niet met zekerheid vast te stellen wanneer de molen gereed was en in gebruik werd genomen. In ieder geval blijkt uit het patentregister van 1815 dat in dat jaar molenaar Jacobus Schrickx werkzaam was in de graan- en schorsmolen, vlakbij zout- en zeepziederijen, brouwerijen, leerlooierijen, een scheepstimmerwerf en een steen- en pannenbakkerij aan de Leursche Haven. Tussen 1828 en 1841 schakelde Adrianus van Lith meer en meer over op meelproductie met een tweede koppel maalstenen. In 1892 kocht Cornelia Augustijn-Van den Bosch molen De Lelie. Haar zoon trouwde in 1898 met Wihelmina Akkermans. Deze molenaarsfamilie maalde tot rond 1920 op De Lelie schors voor de leerlooierijen en gedroogde beenderen voor de lijmindustrie. Tot 1937, toen de molen verbrandde als gevolg van een oververhitte petroleummotor, werden met drie koppels maalstenen granen gemalen. De resterende ronde stenen onderbouw werd vervolgens als mechanische maalderij ingericht. Na deze brand bleef er niet veel meer over dan de ronde bakstenen molenromp tot aan de graanzolder. In 1988 startte de Stichting Molen De Lelie met de herbouw van de molen. In september 1998 is molen De Lelie weer officieel in gebruik genomen en is nu een markant bouwwerk temidden van de noordelijke stadsuitbreiding van Etten-Leur.

Via Slagveld verlaten we de Geerkade en de Leursche Vaart enlopen we door de nieuwe stadswijk in westelijke richting tot aan de Rijsdijk. Hier steken deze noordelijke rondweg om Etten-Leur over om vervolgens de oude weg te vervolgen langs vroeger in het buitengebied gelegen boerderijen. Slagveld loopt uit op Sander en slaan bij Haansberg rechtsaf de 2 kilometer lange Haansberg op. Aan deze straat liggen een paar monumentale panden, waarvan vooral Nr. 114 in het oog springt. We laten de Geerstraat en Bankenstraat links liggen en komen nu in het centrum van de Westpolder. Op de T-splitsing vinden we een merkwaardig hekwerk met poortje. Wij gaan naar recht bij de schuur en komen in het natuurgebied Kelsdonk.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Kelsdonk - cultuurhistorisch hekwerk
Het gebied Kelsdonk behoort toe aan Staatsbosbeheer en is in totaal ongeveer 250 hectare groot. Het is een laaggelegen graslandengebied met een aantal frikken (bosjes). Kelsdonk hoorde vroeger bij de waterbergingsboezem van de nabij gelegen rivier de Mark. Deze boezem vervulde toen een belangrijke functie als bergplaats voor overtollig water bij een hoog waterpeil van de Mark. Ook werd het water van de hoger gelegen gebieden via Kelsdonk afgevoerd naar de Mark. Staatsbosbeheer houdt tegenwoordig met het beheer van Kelsdonk rekening met de weidevogels en wintergasten die het gebied graag bezoeken. Door een redelijk hoge waterstand en extensieve begrazing willen we het gebied aantrekkelijk houden voor deze vogels.

Bij het laatste huis aan de klinkerweg met de toepasselijke naam Kelsdonk, die in rode letters op de witte gevelmuur is aangebracht, pikken we het wandelpad, het Zwermpad, van Staatsbosbeheer door het natuurgebied op. Officieel is deze route met de naam Zwermpad op 7 december 2004 opengesteld voor publiek. Het wandelpad is ongeveer 7 km lang inclusief de verbindingsroute naar café-restaurant “In den Molen”, bekend onder de naam “De Zwartenbergse Molen”. Hier staat een groot informatiepaneel. Het is meteen duidelijk dat het natuurpad niet geschikt voor hoge hakken. De blauw gekleurde paaltjes geven de route aan. Het voert ons eerst dwars door weilanden, over sloten met knuppelbruggetjes en doorkruist een aantal frikken. Met een boog loopt het pad naar een mooie waterplas. We komen bij een vogelkijkscherm. Rondom de waterplas overwinteren veel ganzen, zoals de brandgans, de kolgans en de grauwe gans. In het voorjaar zijn er veel interessante weidevogels te zien, zoals de grutto, de wulp, de kluut en de kieviet. Van achter dit vogelkijkscherm kunnen we de ganzen en zwanen bespieden zonder ze te verstoren. Verder weg hebben we zicht op een viertal reusachtige windmolens, die staande aan de Leursche Vaart, de waterverbinding van Etten-Leur met het riviertje de Mark, een bijdrage leveren aan de energievoorziening.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Leurse Vaart met windmolens vanaf vogelkijkscherm
Even over hetzelfde pad vanaf het vogelkijkscherm terug en dan in zuidelijke richting opnieuw langs enkele frikken door het gebied dat op de kaart staat aangegeven met zwermlaken. Zo bereiken we de zandpaden die toegang geven tot dit poldergebied. Langs een bosje bereiken we de Hanekinderstraat en lopen naar links om vervolgens naar rechts afbuigend zuidwaarts te lopen naar De Turfvaart, de nieuw aangelegde recreatieplas met jachthaven. Hier vinden we een unieke combinatie van recreatieve activiteiten rondom een jachthaven, zwemplas en speelweide met beachvolleybal veld, en basketbal borden. De plas leent zich uitstekend om te zwemmen, je kunt er zonnen en er is een ligweide. De nieuwe jachthaven en recreatieplas zijn in april 2001 opengegaan.

Over het terrein van De Turfvaart bereiken we de Rijsdijk, de noordelijke rondweg om Etten-Leur. Linksaf over de brug van de Leursche Vaart gaat de route verder. Nu in noordelijke richting langs deze vaart die vroeger de waterverbinding vormde van de Leursche haven met het riviertje de Mark. Het is deze Leursche Vaart die de beide polders ten noorden van Etten-Leur doorsnijdt in een West- en een Oostpolder en de brug aan de Rijsdijk is de enige verbindingsmogelijkheid tussen deze polders. Het is stevig doorstappen langs de Zevenbergse weg tot we na goed 2 kilometer bij de Zwartenbergse molen aankomen. De oorspronkelijke poldermolen, een zogeheten bovenkruier, is een markant gebouw in het noordelijke poldergebied en werd in 1722 gebouwd. De windwatermolen was van hout , het dak met riet bedekt en pompte het water uit de Zwartenbergse polder, een gebied van ± 450 hectare. Op 30 augustus 1888 werd de molen getroffen door de bliksem en brandde volledig af. In 1889 kwam op de plaats van de oude molen een nieuwe stenen molen.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurgebied De Berk
De Zwartenbergse molen is de enige windwatermolen in West-Brabant en kan bij calamiteiten nog ingezet worden om, bij voldoende wind, water uit de achterliggende Oostpolder te pompen. Maar in 1968 werd deze molen werkloos omdat in het noordelijk poldergebied het elektrische gemaal "Halle" werd gebouwd dat de functie van de molen overnam. In gemaal Halle staan twee pompen die het water uit een veel groter gebied pompen, namelijk 2.500 hectare. De Oostpolder en de Zwartenbergse polder liggen beneden NAP (Normaal Amsterdams Peil) en zijn omgeven door stevige dijken waarop populieren staan. Het waterschap Brabantse Delta is formeel eigenaar van de molen.

Bij deze Zwartenbergse molen ligt het café-restaurant “In den Molen”. Hier staat een groot informatiepaneel met daarop de informatie van Staatsbosbeheer betreffende de vanaf hier startende met blauw gekleurde paaltjes gemarkeerde Zwermpad route en de met rood gekleurde paaltjes gemarkeerde Molenpad route. Voor ons eindigt hier het in de Westpolder gelegen Zwermpad en stappen we over naar het Molenpad natuurgebied De Berk.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Oude veenputten in natuurgebied De Berk
Het is de rode markering van het Molenpad die we nu volgen naar natuurgebied De Berk. Hiervoor steken we de Zevenbergse Weg over en gaan meteen naar rechts de Strijpense Weg op en lopen door tot aan de eerste mogelijkheid om naar rechts het natuurgebied De Berk te betreden. Het gebied maakt deel uit van het Staatsbosbeheerobject “De Haagse Beemden” dat ongeveer 150 hectare groot is. Het gebied De Haagse Beemden ligt op de overgang van de hogere zandgronden naar het boezemgebied van de Mark. Dit gedeelte had vroeger een waterbergingsfunctie, wanneer de Mark het overtollige water niet meer kon bergen. De Haagse Beemden is een zeer gevarieerd gebied, dat ook een gevarieerd beheer vraagt. Het is dit gebied en met name het natuurgebied De Berk dat Staatsbosbeheer voor het publiek door middel van wandelroute, het Molenpad, toegankelijk heeft gemaakt. Daarvoor was het een ondoordringbare groene oase tegen de grens van Etten-Leur.

De route voert ons terug in westelijke richting langs een vaartje, de Halsche Vliet, dat richting Zwartenbergse Molen loopt, maar vervolgens naar het zuiden afbuigt als een afwateringskanaal. We hebben prachtig zicht op de oude Zwartenbergse Molen en de uitspanning “In de Molen”. Na goed 500 meter voert het pad naar links De Berk in, gelegen in de Oostpolder. Dit natuurgebied is vooral bekend om haar oude veenputten, waar vroeger turf uit gewonnen werd. Meer informatie over het winnen van turf vinden we bij de veenputten zelf. Hier staat een informatiebord. Deze veenputten probeert Staatsbosbeheer vanaf 1994 open te houden om het verlandingsproces en snel dichtgroeien tegen te gaan. Door deze cultuurhistorische elementen heeft het gebied een hoge natuurwaarde en zijn de veenputten heel interessant als we kijken naar de plantensoorten die hier voorkomen. Zo groeien er in De Berk soorten als waterdrieblad, dotterbloem, moeraswederik en duizendknoopfontijnkruid. Verder wordt er voor gezorgd - door middel van extensieve begrazing en een redelijk hoge waterstand - dat weidevogels zoals de kieviet en de scholekster en wintergasten zoals de Canadese gans en de grauwe gans het gebied bezoeken.

© L.A.W.V.VIA-VIA
Knuppelbruggetje in polder Strijpen
Je ruikt de natuur, vooral in het elzenbroekbos. Naar het oosten toe komen we in de open graslanden en bereiken opnieuw de Strijpense Weg. Even naar links de verharding volgen en dan rechtsaf de polder in, tussen de weilanden door en over het bruggetje van de Overveldse Loop. We bereiken de Hooglaarse Straat bij de oude stortplaats. Hier zijn we op het noordelijkste deel van onze wandeling. Westwaarts lopen we tot de routemarkering ons naar links terugleidt tussen de weilanden en Broekbossen van polder Strijpen ten oosten van de Halsche Vliet. Weer terug op de Strijpense Weg gaat het naar rechts tot aan de Zwartenbergse Molen. Hier vandaan is de route duidelijk: om in Etten-Leur te komen moeten we de Zevenbergse Weg zuidwaarts volgen langs de Leursche Vaart. Voorbij de nieuwe jachthaven en onder de brug over de Leursche Vaart nemen we het fietspad en lopen door tot aan de het ophaalbruggetje over de Leursche Vaart met aan de overzijde molen “De Lelie” aan de Geerkade. Nog even doorlopen en we staan aan ons vertrekpunt.

Charles Aerssens

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25000, 50A Etten-Leur
- Wandeling uitgezet in eigen beheer
- Wandeling Staatsbosbeheer Molenpad
- Wandeling Staatsbosbeheer Zwermpad



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 09-07-2005 door C.P.J. Aerssens